Του Μάνου Ανδρουλάκη
Η Μάχη της Κρήτης αποτελεί ένα από τα πιο ξεχωριστά κεφάλαια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Περισσότεροι από 65.000 άνθρωποι υπολογίζεται ότι έλαβαν μέρος στην πρώτη μεγάλη αεραποβατική επιχείρηση της Ιστορίας, μεταξύ των οποίων και ο θρυλικός Μαξ Σμέλινγκ.
Τόνοι μελανιού και χαρτιού θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την καταγραφή της 99χρονης ζωής του, όμως, θα προσπαθήσουμε να αποτυπώσουμε τα βασικά σκέλη της.
Μία ταινία άλλαξε τη ζωή του
Ο Μαξιμίλιαν Άντολφ Ότο Σίγκφριντ «Μαξ» Σμέλινγκ, όπως ήταν το πλήρες όνομά του, είδε το πρώτο φως της ζωής στις 28 Σεπτεμβρίου 1905, στο χωριό Κλάιν Λούκοφ της βορειοανατολικής Γερμανίας.
Έπειτα από λίγους μήνες η οικογένεια μετακόμισε στο Αμβούργο, επειδή ο συνονόματος πατέρας του εκτελούσε δρομολόγια πλοίων (σ.σ. τιμονιέρης) από και προς τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.
Η μητέρα του νεαρού Μαξιμίλιαν ονομαζόταν Αμάντα Φουχς και είχε προσπαθήσει να τον αποτρέψει από την πυγμαχία.
Η γνωριμία του με το άθλημα έγινε το 1921, όταν μαζί με τον πατέρα του παρακολούθησαν σε ταινία τον αγώνα πρωταθλήματος βαρέων βαρών μεταξύ του Τζακ Ντέμπσεϊ και του Ζορζ Καρπεντιέ.
Εντυπωσιασμένος από την απόδοση του Αμερικανού, ο νεαρός Σμέλινγκ αποφάσισε να τον μιμηθεί και να αρχίσει την πυγμαχία σε ερασιτεχνικό επίπεδο.
Το 1922 μετακόμισε στη Ρηνανία, όπου χτύπαγε η καρδιά του αθλήματος, και παράλληλα εργαζόταν σε κατασκευαστική εταιρεία στο Ντίσελντορφ.
Έναν χρόνο αργότερα μεταφέρθηκε στο Μούλχαϊμ της Κολωνίας, όπου γράφτηκε στην τοπική πυγμαχική λέσχη.
Στον δρόμο των επιτυχιών
Προτού καν συμπληρώσει το 20ό έτος της ζωής του, ο Γερμανός κατακτά τον εθνικό τίτλο στην κατηγορία των ελαφρών βαρέων βαρών και πολύ γρήγορα γίνεται επαγγελματίας.
Στις 2 Αυγούστου 1924, ο αθλητής της ομάδας του Μούλχαϊμ αναδεικνύεται νικητής στον πρώτο επαγγελματικό του αγώνα κόντρα στον Γιαν Τσαπ, με κέρδος 80 μάρκα του Ράιχ (σ.σ. γερμανικό νόμισμα από το 1924 έως το 1948).
Στις 24 Αυγούστου 1926, έπειτα από 23 αναμετρήσεις (17 νίκες, 3 ισοπαλίες, 3 ήττες), ο Σμέλινγκ επικρατεί του Μακ Ντίκμαν με νοκ-άουτ στον πρώτο γύρο και κατακτά τον τίτλο στην κατηγορία του.
«Νέο αστέρι στο μποξ», έγραφαν οι εφημερίδες της εποχής για την παρθενική μεγάλη επιτυχία του 20χρονου πυγμάχου, ο οποίος είχε αρχίσει να γίνεται περιζήτητος.
Ήδη από την άνοιξη του 1926 έχει μετακομίσει στο Βερολίνο και σταδιακά αποκτά πρόσβαση σε καλλιτεχνικούς και λογοτεχνικούς κύκλους
«Αναζητείται ένα κινηματογραφικό αστέρι», είναι ο τίτλος της πρώτης ταινίας που συμμετέχει, σε μία περίοδο που αποτελεί… «Μούσα» για τον ζωγράφο Τζορτζ Γκρος και τον γλύπτη Ρούντολφ Μπέλινγκ.
Στις 19 Ιουνίου 1927, ο Σμέλινγκ επικρατεί του Φερνάρ ντε Λαρζ και αναδεικνύεται Πρωταθλητής Ευρώπης στο Ντόρτμουντ.
Ο συγκεκριμένος τελικός ήταν ο πρώτος πυγμαχικός αγώνας που καλύφθηκε σε «ζωντανή» μετάδοση από το γερμανικό ραδιόφωνο, δείγμα της επιρροής του νεαρού.
Τον Μάρτιο του 1928 περνά στα βαρέα βάρη εξαιτίας προβλημάτων με τη δίαιτα του, ωστόσο αυτό δεν τον εμποδίζει να κατακτήσει το εγχώριο πρωτάθλημα και στη συγκεκριμένη κατηγορία (σ.σ. στις 4 Απριλίου κόντρα στον Φραντς Ντίνερ κι ενώ είχε προηγηθεί δεύτερος ευρωπαϊκός τίτλος στις 6 Ιανουαρίου επί του Μικέλε Μπονάλια).
«Αμερικανόφιλος» και «ναζιστική μαριονέτα»
Τίποτα πια δεν τον κρατά στην πατρίδα του. Ο Μαξ Σμέλινγκ θέλει να περάσει τον Ατλαντικό, να εγκατασταθεί στις ΗΠΑ και να δοκιμάσει τις δυνάμεις του κόντρα στους κορυφαίους πυγμάχους της εποχής. Δεν είναι λίγοι αυτοί που τον χαρακτηρίζουν «Αμερικανόφιλο» γι’ αυτή του την απόφαση.
Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας του εν όψει του μακρινού ταξιδιού το 1928, ο πιο διάσημος Γερμανός αθλητής πρωταγωνιστεί στην ταινία «Η αγάπη στο ρινγκ» που θα κάνει πρεμιέρα τον Μάρτιο του 1930.
Το δεξί κροσέ του Σμέλινγκ κάνει θραύση και στις ΗΠΑ, οι πολίτες της οποίας αρχίζουν να τον αντιπαθούν και να τον χαρακτηρίζουν «ναζιστική μαριονέτα». Εκείνος, όμως, κάθε άλλο παρά καμαρώνει για το πολιτικό καθεστώς που επικρατεί στη χώρα του.
Η μονομαχία της 1ης Φεβρουαρίου 1929 με τον Τζόνι Ρίσκο χαρακτηρίζεται «αγώνας της χρονιάς» από το περιοδικό «Ring», δεδομένου ότι ο Αμερικανός χάνει για πρώτη φορά στην καριέρα του με τεχνικό νοκ-άουτ, ενώ η επόμενη με τον Παουλίνο Ουθκουντούν είναι ξανά νικηφόρα, αλλά «πύρρειος» λόγω του τραυματισμού του στο δεξί χέρι.
Η 12η Ιουνίου 1930 γράφεται με «χρυσά» γράμματα στην καριέρα του Σμέλινγκ, καθώς επικρατεί του Τζακ Σάρκεϊ και γίνεται μόλις ο δεύτερος Ευρωπαίος που κατακτά τον τίτλο του Παγκοσμίου Πρωταθλητή βαρέων βαρών (σ.σ. ο πρώτος ήταν ο Μπομπ Φιτζσίμονς από τη Μ. Βρετανία εν έτει 1897).
Επιπλέον, αποτελεί τον πρώτο πυγμάχο που νικά σε τελικό βαρέων βαρών λόγω αντικανονικού χτυπήματος του αντιπάλου (σ.σ. τον γρονθοκόπησε στη βουβωνική χώρα) από το 1876 και τον Τζο Γκος.
Η αμφιλεγόμενη, όμως, επικράτηση του Σμέλινγκ και η άρνησή του να αντιμετωπίσει ξανά τον Σάρκεϊ προκάλεσε μεγαλύτερη δυσαρέσκεια προς το πρόσωπό του, με αποκορύφωμα τη μη αναγνώριση του τίτλου του από τη NYSAC (σ.σ. το NBA και το περιοδικό «Ring» τάχθηκαν υπέρ του).
Την επόμενη χρονιά θριαμβεύει εκ νέου, με θύμα αυτή τη φορά τον Γιανγκ Στρίμπλινγκ, ο οποίος προερχόταν από 239 νίκες, και η εις βάρος του κριτική μειώνεται.
Αντίθετα, στις 21 Ιουνίου 1932 η αμφιλεγόμενη διαιτητική απόφαση ζημιώνει τον ίδιο και, κατά συνέπεια, ο τίτλος καταλήγει στον Τζακ Σάρκεϊ.
Αρκετοί θεατές, όπως ο πρώην συνάδελφός τους Τζιν Τένεϊ και ο δήμαρχος της Νέας Υόρκης, υπερασπίστηκαν τον Σμέλινγκ και υποστήριξαν ότι δεν νίκησε ο καλύτερος.
Γαμπρός, μεσολαβητής και σωτήρας Εβραίων
Ο Σμέλινγκ συνεχίζει τα… πήγαινε-έλα στις ΗΠΑ παρά το γεγονός ότι στις 6 Ιουλίου 1933 παντρεύτηκε την Άνι Όντρα, διάσημη ηθοποιό που γεννήθηκε στην τότε Αυστροουγγαρία και εγκαταστάθηκε στη Γερμανία.
Το ειδύλλιο του ζεύγους άρχισε 3 χρόνια πριν από τον γάμο τους, ενώ το 1935 συμμετείχαν στην ταινία «Νοκ Άουτ» και έναν χρόνο αργότερα συνέβη ένα πολύ δυσάρεστο περιστατικό.
Έπειτα από ένα τροχαίο, η Όντρα απέβαλε και έκτοτε δεν θα μπορούσε να ξαναμείνει έγκυος, γεγονός που δεν τους εμπόδισε να συμπορευθούν μέχρι τις 28 Φεβρουαρίου 1987, όταν και απεβίωσε η τσεχικής καταγωγής ηθοποιός.
Οι ναζί είχαν προσπαθήσει να εκμεταλλευθούν τη δημοτικότητα του ζευγαριού, όπως είχαν κάνει και στην περίπτωση των Μπερντ Ροζεμάγερ-Έλι Μπάινχορν, ωστόσο εκείνο αρνείτο να συνεργαστεί.
Ο Σμέλινγκ όχι μόνο δεν δέχθηκε τις τιμές που του προσέφεραν, αλλά προέβη και σε μία… παράβαση. Κατά τη διάρκεια του πογκρόμ του Νοεμβρίου του 1938 έκρυψε για δύο ημέρες στη σουίτα του στο «Excelsior Hotel» του Βερολίνου δύο έφηβους αδερφούς εβραϊκής καταγωγής και έσωσε τη ζωή τους.
Αξίζει να σημειωθεί, όμως, ότι επειδή συμμετείχε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Τσεχική Δημοκρατία εξέδωσε ένταλμα σύλληψης, με συνέπεια να μην επισκεφθεί ποτέ τη γενέτειρα της συζύγου του.
Πριν από όλα αυτά, πάντως, οι ναζί είχαν προτρέψει τον Σμέλινγκ να αποστασιοποιηθεί από την Άνι Όντρα και τον Εβραίο προπονητή του Τζο Τζέικομπς, εκείνος όμως δεν έδωσε σημασία.
Αντίθετα, όταν η αμερικανική Ολυμπιακή Επιτροπή εξέταζε το ενδεχόμενο να μποϊκοτάρει τους Αγώνες του 1936 στο Βερολίνο, ο πιο διάσημος Γερμανός αθλητής της εποχής μεσολάβησε για να μην συμβεί αυτό.
Αργότερα, αναφερόμενος στο περιστατικό, χαρακτήρισε «τεράστια αφέλεια» από μέρους του τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία του.
Αντιμέτωπος με τον Τζο Λούις
Το διάστημα που τα μαύρα σύννεφα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αρχίζουν να πυκνώνουν, ο Μαξ Σμέλινγκ συνεχίζει να καταγράφει τη μία επιτυχία πίσω από την άλλη.
Στις 26 Αυγούστου 1934, ο έμπειρος πια πυγμάχος επικρατεί στο Αμβούργο του συμπατριώτη του Βάλτερ Νόιζελ, στην αναμέτρηση με τη μεγαλύτερη προσέλευση κόσμου (περίπου 100.000) επί ευρωπαϊκού εδάφους.
Βέβαια, η πιο ένδοξη στιγμή στην καριέρα του Σμέλινγκ πραγματοποιείται στις 19 Ιουνίου 1936, όταν λυγίζει με νοκ-άουτ στον 12ο γύρο τον μέχρι πρότινος αήττητο Τζο Λούις.
«Η νίκη του Μαξ Σμέλινγκ. Μία γερμανική νίκη» είναι το όνομα του τίτλου της ταινίας που προβάλλεται εκείνη την περίοδο στους κινηματογράφους της χώρας για προφανείς λόγους.
Εντούτοις, πέραν της προσπάθειας των ναζί να καρπωθούν την επιτυχία του περίφημου πυγμάχου, ο συγκεκριμένος αγώνας συμπεριλαμβάνεται στη λίστα με τους κορυφαίους όλων των εποχών.
Τότε, μάλιστα, άρχισε να γίνεται αρεστός από την πλειοψηφία των Γερμανών, οι οποίοι έβλεπαν στο πρόσωπό του τον εκπρόσωπο της Άρειας Φυλής που κατατρόπωσε τον μαύρο αντίπαλό του.
Ειρωνεία. Το παρατσούκλι του Σμέλινγκ ήταν «μαύρος ουλάνος του Ρήνου». Ουλάνοι ήταν οι λογχοφόροι ιππείς του πρωσικού στρατού.
Δύο χρόνια αργότερα, πάντως, και συγκεκριμένα στις 22 Ιουνίου 1938, ο Σμέλινγκ χάνει μόλις 124 δευτερόλεπτα μετά την έναρξη της ρεβάνς με τον Τζο Λούις εξαιτίας αντικανονικών χτυπημάτων, όπως αποδείχθηκε και από σχετικές φωτογραφίες.
«Τελικά, ευτυχώς που έχασα τον αγώνα. Εάν νικούσα και ερχόμουν πίσω στη Γερμανία θα με βράβευαν. Μετά τον πόλεμο θα μπορούσα να είχα θεωρηθεί εγκληματίας πολέμου», σχολίασε αρκετά χρόνια αργότερα.
Μικρή λεπτομέρεια: ο Σμέλινγκ παρατάχθηκε στη ρεβάνς συνοδευόμενος από τον Τζο Τζέικομπς, σε μία ξεκάθαρη ενέργεια αντίθετη στις ναζιστικές αξιώσεις.
Όσον αφορά στη σχέση του με τον Τζο Λούις, οι δύο σπουδαίοι πυγμάχοι δεν έπαψαν ποτέ να είναι φίλοι και, μάλιστα, το 1948 αμφότεροι έδωσαν το «παρών» στο τηλεοπτικό πρόγραμμα «Αυτή είναι η ζωή σου» που ήταν αφιερωμένο στον Αμερικανό.
Αργότερα, όταν ο Σμέλινγκ έγινε πλούσιος βοήθησε κατ’ επανάληψη τον παλιό του αντίπαλο που περνούσε δύσκολες στιγμές, ενώ το 1981 κάλυψε και τα έξοδα της κηδείας του.
Από τα ρινγκ στη Μάχη της Κρήτης
Οδεύοντας προς τον λόγο της δημιουργίας του σχετικού αφιερώματος, κρίνεται αναγκαίο να αναφερθεί ότι, ουσιαστικά, η τελευταία διάκριση του Μαξ Σμέλινγκ ήταν η κατάκτηση του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος βαρέων βαρών στις 2 Ιουλίου 1939, με θύμα τον συμπατριώτη του Άντολφ Χόιζερ.
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος καταλύει τα πάντα και ο Γερμανός πυγμάχος υποχρεώνεται να καταταχθεί στη Λουφτβάφε (σ.σ. πολεμική αεροπορία), εκπαιδευόμενος στο επίλεκτο σώμα των αλεξιπτωτιστών.
Στις 20 Μαΐου 1941, την πρώτη ημέρα της Μάχης της Κρήτης, ο Σμέλινγκ πραγματοποιεί πτώση στο Μάλεμε, αλλά τραυματίζεται στο δεξί γόνατο και μεταφέρεται σε νοσοκομείο στην Αθήνα.
Σε αυτό το σημείο, όμως, αξίζει να γίνει μία αναφορά στα απομνημονεύματα του Φρίντριχ Φράιχερ φον ντερ Χάιντε, διοικητή του 1ου τάγματος αλεξιπτωτιστών με τον βαθμό του λοχαγού.
Ο Γερμανός αξιωματικός αναφέρει ότι το βράδυ της 19ης Μαΐου ο ίδιος και οι 120 άνδρες του προετοιμάστηκαν για την ιστορική αεραποβατική επιχείρηση.
Όπως περιγράφει ο Φον ντερ Χάιντε, ο Σμέλινγκ ήταν ο μεγαλύτερος σε ηλικία οπλίτης-αλεξιπτωτιστής του τάγματος, ωστόσο προσπάθησε να εκμεταλλευθεί τη φυσική του δύναμη με τη χρησιμοποίησή του ως στοιχειάρχη όλμων.
Την παραμονή της μάχης ο σπουδαίος πυγμάχος φέρεται να παρουσιάστηκε στον διοικητή του, έπειτα από συναίνεση του γιατρού του τάγματος, προκειμένου να αναφέρει ότι ήταν άρρωστος με έντονη διάρροια.
Ο Φον ντερ Χάιντε τον συμβούλευσε να δέσει καλά την αδιάβροχη στολή του αλεξιπτωτιστή ειδικά από… κάτω και να πέσει μαζί με τους υπόλοιπους αλεξιπτωτιστές.
Η ουσία είναι ότι ο Σμέλινγκ χαρακτηρίζεται «nicht-kv», δηλαδή «μη μάχιμος», ενώ το Πάσχα του 1943 απολύεται από τις ένοπλες δυνάμεις της πατρίδας του, όπερ σημαίνει ότι ουσιαστικά έλαβε μέρος μόλις μία ημέρα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Μέχρι την ολοκλήρωση του Π.Π., ο διάσημος πυγμάχος καλείται να υπηρετήσει σε στρατόπεδα συγκέντρωσης αιχμαλώτων πολέμου και το 1945 κυκλοφορεί η φήμη ότι προσπάθησε να παρακινήσει Αγγλοαμερικανούς στρατιώτες σε κοινό μέτωπο απέναντι στη Σοβιετική Ένωση.
Μία, πιο συνηθισμένη, φημολογία ήταν ότι σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια κάποιας μάχης, όπως ανέφερε και η εφημερίδα «Chicago Daily Tribune» στις 21 Ιουλίου 1944.
Ο Μαξ και η Άνι μετακομίζουν στο Αμβούργο το 1946, σε μία περίοδο που εκείνος συλλαμβάνεται για 3 μήνες λόγω διάδοσης ψευδών πληροφοριών και το ζεύγος περνά δύσκολες μέρες, όπως η πλειοψηφία των Γερμανών.
«Κεράκια» στο ρινγκ και κόκα-κόλα
Η χρεοκοπία τον υποχρεώνει να επιστρέψει στα ρινγκ έπειτα από 8 ολόκληρα χρόνια και στις 28 Σεπτεμβρίου 1947, ανήμερα των 42ων γενεθλίων του, δίνει την πρώτη του μάχη.
Αντίπαλός του ήταν ο Βέρνερ Φόλμερ και νικητής ο Σμέλινγκ, ο οποίος μέχρι τον Οκτώβριο του 1948 λαμβάνει μέρος σε ακόμα 4 αγώνες, προτού αποφασίσει να αποσυρθεί από τη δράση.
Το «κύκνειο άσμα» του δεν έγινε με ψηλά το κεφάλι, καθώς στις 31 Οκτωβρίου του προαναφερθέντος έτους ηττάται στον 10ο γύρο από τον συμπατριώτη του Ρίχαρντ Φογκτ στο Βαλντμπίνε του Βερολίνου.
Όσοι ήταν οι γύροι του τελευταίου αγώνα του τόσες ήταν και οι ήττες της ένδοξης καριέρας του, ενώ στον αντίποδα οι νίκες ήταν 56 και οι ισοπαλίες 4.
Από τον Αύγουστο του 1934 μέχρι την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Σμέλινγκ έχασε μόλις μία φορά, στην περίφημη δεύτερη κόντρα του με τον Τζο Λούις και τη διαιτητική απόφαση που τον αδίκησε.
Η νέα καριέρα του Σμέλινγκ είναι επιχειρηματική, καθώς κατά τη δεκαετία του 1950 αναλαμβάνει υπεύθυνος για τα προϊόντα της κόκα-κόλα στο Μπράμφελντ του Αμβούργου και το Γκομάρινγκεν του Τίμπινγκεν. Πιθανότατα, εκτός από τη φήμη του, να έπαιξε ρόλο και το γεγονός ότι παλιότερα διέθετε δικό του εργοστάσιο εμφιάλωσης.
Ο πρώην πυγμάχος αποδεικνύεται επιτυχημένος και στο καινούργιο εγχείρημά του, αφού το 1997 οι υπάλληλοί του ανέρχονται σε 500, ενώ δύο ακόμη εργοστάσια ανοίγουν σε Νόιμινστερ και Ρόιτλινγκεν.
Ο Μαξ Σμέλινγκ «έφυγε» από τη ζωή σε ηλικία 99 ετών και συγκεκριμένα στις 2 Φεβρουαρίου 2005, καταβεβλημένος από ένα ισχυρό κρυολόγημα.
Μικρά-μικρά
Το φιλανθρωπικό του έργο ήταν πολύ σπουδαίο. Μεταξύ άλλων, το 1991 δημιούργησε ίδρυμα με το όνομά του προκειμένου να ενισχύει αθλητές και ηλικιωμένους, το 1997 στήριξε θύματα των πολύνεκρων πλημμυρών και τα παιδιά των χωριών SOS.
Επίσης έκανε μεγάλες δωρεές για αθλητικές εγκαταστάσεις στον δήμο του Χόλενστεντ, το μέρος δηλαδή που έζησε μέχρι τον θάνατό του.
Από το 1936 έως το 1945 κατοικούσε σε ένα μεγάλο αρχοντικό της καταπράσινης συνοικίας Σβάινφιρτ Στράσε του προαστίου Ντάλεμ στο Βερολίνο. Σήμερα στεγάζει την πρεσβεία της Λιβύης.
Το 1965 ήρθε σε ρήξη με την Εκκλησία εις ένδειξη διαμαρτυρίας για την αμφισβήτηση εδαφών πέρα από τα γερμανο-πολωνικά σύνορα
Το 1971 του απονεμήθηκε ο Ομοσπονδιακός Σταυρός, ενώ έχει ονομαστεί επίτιμος πολίτης του Λος Άντζελες, του Λας Βέγκας, του Μπένεκενσταϊν (από το 1936) και του Κλάιν Λούκοφ στα 99α του γενέθλια. Επίσης, είναι επίτιμο μέλος της αυστριακής πυγμαχικής ομοσπονδίας.
To 1977 κυκλοφόρησε η αυτοβιογραφία του υπό τον τίτλο «Απομνημονεύματα».
Το 1991 έγινε ο πρώτος και τελευταίος μέχρι σήμερα Γερμανός που συμπεριλήφθηκε στο Hall of Fame της διεθνούς πυγμαχίας.
Ένας αθλητικός πολυχώρος στο Βερολίνο έχει πάρει το όνομα «Μαξ Σμέλινγκ Χάλε» (χάλε=αίθουσα) και τα εγκαίνια έγιναν στις 14 Δεκεμβρίου 1996 υπό την παρουσία του τιμωμένου προσώπου.
Στοιχεία από τον χαρακτήρα και τη ζωή του υπάρχουν σε πολλές κινηματογραφικές ταινίες, μυθιστορήματα, τραγούδια, ποιήματα, θεατρικά έργα ακόμα και σε όπερα που βασίζεται στη ζωή του Τζο Λούις.
Με αφορμή τα 99α του γενέθλια, τα αυστριακά ταχυδρομεία εξέδωσαν γραμματόσημα αξίας 0,55 ευρώ με το πορτρέτο του.
Η επίσημη τελετή για το «αντίο» του έγινε την 1η Μαρτίου 2005 στην εκκλησία του Αγίου Μιχαήλ στο Αμβούργο και η τελευταία κατοικία του βρίσκεται δίπλα από εκείνη της αγαπημένης του συζύγου.
Πηγή: Sport Retro
