Του Γιώργου Αδαμόπουλου
Η ποιητική αδεία επιτρέπει μερικές υπερβολές. Η λογοτεχνική, ή ακόμη και η κινηματογραφική, δίνουν περιθώρια για περισσότερες.
Μία από τις λατρεμένες εκφράσεις των Αμερικανών είναι αυτή που προτρέπει «να μην αφήνεις ποτέ μία μικρή λεπτομέρεια να χαλάσει μία όμορφη ιστορία».
Για την ιστορία του Ντον Χάσκινς, ωστόσο, η ποιητική αδεία θεωρείται αυτονόητη. Σχεδόν αναγκαία. Αν και η αλήθεια είναι πως, όποιες ή όσες υπερβολές κι αν παρατήρησε κάποιος σε μία ταινία που προβλήθηκε το 2006 για χάρη του, καμία δεν είναι απλώς μία λεπτομέρεια που χάλασε ή ενίσχυσε το σενάριο.
Είναι η αλήθεια. Είναι η “νίκη” κόντρα σε καταχωνιασμένες στο μυαλό σκέψεις. Σε στερεότυπα μπολιασμένα με μίσος, από μία (όχι και τόσο μακρινή) ρατσιστική εποχή…
Είναι μία ιστορία, την οποία δεν θυμούνται απλώς την ημέρα της γέννησής του, καθώς ο Χάσκινς είδε το πρώτο φως στις 14 Μαρτίου 1930 στην Οκλαχόμα. Δεν την ανακαλούν στη μνήμη μόνο με την ευκαιρία της «March Madness» (=«Τρέλας του Μαρτίου»), του αμερικανικού κολεγιακού πρωταθλήματος μπάσκετμπολ, και των ξεχωριστών ιστοριών του. Τα δίκτυα των Η.Π.Α. θα αναφερθούν σε εκείνον και στο «θαύμα» του 1966, έστω κι αν η σεζόν 2019-20 “παρέλυσε” λόγω του κορονοϊού, ο οποίος δεν έμεινε στα άδεια γήπεδα και έβαλε “λουκέτο” στα σπορ, σχεδόν παγκοσμίως.
Για έναν θρίαμβο που ήταν κάτι περισσότερο από ένα τρόπαιο. Για μία απρόσμενη επιτυχία που άλλαξε το χρώμα του μπάσκετμπολ…
Ο Ντον Χάσκινς γεννήθηκε στις 14 Μαρτίου 1930, στην πόλη Ένιντ των 45.000 κατοίκων, στην Οκλαχόμα. Τα αμέριμνα παιδικά χρόνια -γεμάτα από το πορτοκαλί χρώμα μίας μπάλας, με την οποία ξημεροβραδιαζόταν, και από το ανοιχτό μυαλό των γονιών του- του άνοιξαν και τα δικά του μάτια. Η αυλή του σπιτιού του γέμιζε κάθε απόγευμα από παιδικές φωνές, αλλά η εικόνα στο μάτι δεν ήταν μονότονη.
Η “λευκή” Αμερική δεν είχε ριζώσει στο σπίτι των Χάσκινς και εκείνες οι παιδικές φωνές και ο σχεδόν “μουσικός” ήχος της μπάλας να αγκαλιάζει το διχτάκι της μπασκέτας άνηκαν στον μικρό Ντον και τους Αφροαμερικανούς φίλους του.
Το μπάσκετμπολ έγινε λατρεία του. Αντίστοιχη με τον “έρωτά” του για τη νίκη και, κυρίως, την αγάπη του για τον (κάθε) άνθρωπο.
Ο Χάσκινς σπούδασε και έπαιξε στο πανεπιστήμιο Οκλαχόμα A&M και αγωνίστηκε δις σε Final4 του NCAA (1949 και 1951, την πρώτη φορά ηττήθηκε στον Tελικό από το Κεντάκι), όμως δεν ακολούθησε επαγγελματικά καριέρα ως αθλητής. Το 1955, άρχισε την προπονητική καριέρα του, ως κόουτς ομάδων αγοριών και κοριτσιών στα γυμνάσια Μπέντζαμιν, Χίντλι και Ντούμας. Μέχρι που το 1961 άλλαξε η ζωή του, αλλά όχι και ο χαρακτήρας και τα πιστεύω του, παρότι θα μετακόμιζε στον ρατσιστικό Νότο.
Επέλεξε να δεχθεί μεγάλη περικοπή του συνηθισμένου μισθού του, ώστε να λάβει τη θέση του πρώτου προπονητή στο πανεπιστήμιο Τέξας Ουέστερν, γνωστό πλέον ως Τέξας Ελ Πάσο (UTEP). Η ομάδα των «Miners» (=«ανθρακωρύχοι») σπάνια ξέφευγε του μετρίου. Οι προσδοκίες έμοιαζαν εξ ορισμού χαμηλές, όμως αυτό βόλευε τον Χάσκινς και το μεγάλο σχέδιό του.
Κάθε καλοκαίρι άφηνε πίσω σύζυγο και παιδιά, για να αναζητήσει το ταλέντο που ήταν αστείρευτο στα ανοιχτά γήπεδα των γειτονικών πολιτειών.
Οι φτωχογειτονιές ήταν γεμάτες από παιδιά που έμεναν για ώρες στα playgrounds, προκειμένου να γλιτώσουν από τις φασαρίες και τους μπελάδες των γκέτο κάθε σκληρής συνοικίας.
Το δέλεαρ του NCAA και μίας πλήρους ή μερικής υποτροφίας ήταν σαφώς μεγάλο. Μονάχα που η σημαντικότερη πρόκληση του Χάσκινς ήταν να πείσει έναν πιτσιρικά να αφήσει τη γνώριμη γειτονιά του, για να βρεθεί σε ένα “εχθρικό” περιβάλλον. Το πανεπιστημιακό πρωτάθλημα παρέμενε στενόμυαλο…
Είναι χαρακτηριστικό ότι, όταν ο κόουτς του φημισμένου πανεπιστήμιου Χιούστον, Γκάι Λιούις, αντίκρισε το 1963 τον Ντέιβ Λάτιν, έναν ντόπιο Αφροαμερικανό σέντερ σε κορμί φόργουορντ (με ύψος 1,98μ.), μελαγχόλησε. Λέγοντάς του πως «όσο και αν θέλω να παίξεις για μένα, αυτό το κολέγιο δεν είναι έτοιμο για σένα, εξαιτίας του χρώματος του δέρματός σου»…
Ο Λάτιν, όμως, έγινε δεκτός στο Τέξας Ουέστερν. Στη “στρατολόγηση” βοήθησε ο πρώην προπονητής του στο Οκλαχόμα A&M, Μο Άιμπα, γιος του θρυλικού κόουτς, Χένρι «Χανκ» Άιμπα.
Ο Ντον Χάσκινς δεν έβλεπε χρώμα στο δέρμα. Έβλεπε μόνο νίκες, μόνο το ποιος είναι καλύτερος. Κάθε νεαρός που, θαρρεί κανείς, είχε στον λαιμό του μία “αόρατη” ταμπέλα που έγραφε «μακριά μου, δεν χωράω εκεί», ήταν ιντριγκαδόρικος για τον Αμερικανό προπονητή. Μάλλον τον γοήτευε περισσότερο το “απαγορευτικό”. Το όραμά του δεν χωρούσε υποχωρήσεις.
Όταν έφερε στο πανεπιστήμιο τους πρώτους μαύρους παίκτες, αναγκάστηκε να πάρει την σύζυγό και τα παιδιά τους και να μείνουν για λίγο στην εστία του κολεγίου, ώστε να επιτηρεί και να προστατεύει τους αθλητές του. Ήταν η πρώτη ένδειξη του «είμαι εδώ για εσάς».
Τόσο ο ίδιος ο Χάσκινς, όμως όσο και οι παίκτες του, έγιναν θύματα ρατσιστικών επιθέσεων. Στα εστιατόρια και τα ξενοδοχεία, στους εκτός έδρας αγώνες, ο κόσμος τους κοιτούσε περίεργα. Δεν ήταν, πάντως, μόνο τα αδιάκριτα βλέμματα. Οικογένειες απομακρύνονταν από τα τραπέζια, για να μην γευματίσουν μαζί με «αυτούς».
Οι λευκοί παίκτες του σχολείου άρχισαν να προβληματίζονται. Όχι για αγωνιστικούς λόγους. Ο αυταρχικός στην προπόνηση και εξαιρετικός στην ψυχολογική προσέγγιση Χάσκινς, όμως, κατόρθωσε να βρει τις ισορροπίες. Να μην χωρίσει παίκτες με διαφορετικό υπόβαθρο, με διαφορετικό χρώμα και, κυρίως, με άλλη αποδοχή.
Ο Χάσκινς, του οποίου το παρωνύμιο ήταν «The Bear» (=«Η Αρκούδα»), είχε καταλήξει στην αγωνιστική φιλοσοφία του, επιλέγοντας παίκτες με αθλητικά προσόντα.
Οι άγραφοι “κανόνες” περί μειωμένης χρησιμοποίησης Αφροαμερικανών παικτών κάποια στιγμή έγιναν για τον ίδιο ένα σημείωμα που τσαλακώθηκε και κατέληξε στα σκουπίδια του. Η συμμετοχή μαύρων στην πεντάδα -ενώ το NCAA “ενέκρινε” (ανεπίσημα, φυσικά) μόνο δύο ταυτόχρονα στο παρκέ- άρχισε να μεγαλώνει.
Κάτι που το συντηρητικό Τέξας δεν διανοούνταν ακόμη να αποδεχθεί. Η καταπληκτική πορεία των «Miners» τη σεζόν 1965-66 δεν άλλαξε την οπτική του κόσμου. Αποδοκιμασίες όχι μόνο εκτός έδρας, απειλητικά σημειώματα στα λεωφορεία και τα σακίδια των παικτών, όμως ο Χάσκινς δεν έσκυβε το κεφάλι. Και αυτό ακριβώς ζητούσε, για την ακρίβεια αυτό απαιτούσε από τους παίκτες του.
Το Τέξας Ουέστερν έφτασε ως το Final4 του Μέριλαντ με ρεκόρ 27-1 και μοναδική ήττα από το πανεπιστήμιο του Σιάτλ.
Την παραμονή εκείνης της ήττας στο Σιάτλ, κανένας δεν κοιμήθηκε, καθώς στενόμυαλοι υμνητές της Κου Κλουξ Κλαν επιτέθηκαν στο ξενοδοχείο της ομάδας και έγραψαν απειλητικά μηνύματα στους τοίχους των δωματίων…
Στο Cole Field House του Μέριλαντ, όμως, οι παίκτες του Χάσκινς δεν ήθελαν να αφήσουν την ευκαιρία να πάει χαμένη. Ο ημιτελικός συνέχισε απλώς το σερί τους, καθώς επικράτησαν 85-78 του πανεπιστήμιου της Γιούτα και προκρίθηκαν στον Τελικό.
Ο δρόμος για τον τίτλο έφερε μπροστά τους έναν αντίπαλο που σχεδόν είχε αντιπαρατάξει έναν «πόλεμο δύο κόσμων». Το “λευκό” Κεντάκι του θρυλικού κόουτς αλλά αμφιλεγομένου χαρακτήρα και πολλάκις κατηγορουμένου για ρατσισμό, Άντολφ Ραπ, ήταν το ξεκάθαρο φαβορί, μετά τη νίκη 83-79 επί του Ντιουκ.
Ήταν Σάββατο 19 Μαρτίου 1966, στο Cole Field House, μπροστά σε 14.253 θεατές, οι οποίοι δεν είχαν ιδέα ότι θα γίνουν μάρτυρες ενός ιστορικού γεγονότος. Ο αγώνας άρχισε στις 10μ.μ. τοπική ώρα και δεν μεταδόθηκε ζωντανά, παρά με καθυστέρηση (tape-delay) και μόνο σε λίγες πόλεις των Η.Π.Α.
Τη στιγμή που το λεωφορείο του Τέξας Ουέστερν έφτασε στο γήπεδο, ο Ντέιβ Λάτιν καθόταν ως συνήθως ήρεμος στη γαλαρία. Κοίταζε τους συμπαίκτες του, οι οποίοι είχαν σηκωθεί και έβαζαν στον ώμο τις τσάντες τους.
Σηκώθηκε τελευταίος και, όταν έφτασε στην πόρτα για να κατέβει, ο (λευκός) οδηγός του είπε: «Μπορείς να μείνεις εδώ και να σε πάω στο ξενοδοχείο σου. Δεν υπάρχει καμία διαφορά, αν εμφανιστείς σε αυτό το παρκέ. Είναι η ευκαιρία σου για να μην γίνεις ρεζίλι»…
Στο γήπεδο, ο υπεροπτικός Άντολφ Ραπ κοίταξε με αλαζονεία τον Χάσκινς. Μονάχα που την ώρα του τζαμπ-μπολ γίνεται έξαλλος, όταν ο ομόλογός του παράταξε στο παρκέ πέντε μαύρους παίκτες! Ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία του NCAA που ομάδα αγωνίζεται με πεντάδα Αφροαμερικανών. Σε όλο τον Τελικό, ο Ντον Χάσκινς θα χρησιμοποιήσει μόνο επτά μαύρους, τους Λάτιν, Μπόμπι Τζο Χιλ, Ουίλι Ουόρσλεϊ, Όρστεν Άρτις, Ουίλι Κέιτζερ, Χάρι Φλόρνοϊ και Νέβιλ Σεντ. Οι πέντε λευκοί, Λούις Μπάντουιν, Τζέρι Άρμστρονγκ, Ντέιβ Παλάσιο, Ντικ Μάιερς και Τόγκο Ρέιλι, έμειναν όλο το σαραντάλεπτο στον πάγκο, παρακολουθώντας τους συμπαίκτες του να “σμπαραλιάζουν” την άμυνα «παγίδας» «1-3-1» του Ραπ και να κερδίζουν 72-65, κατακτώντας τον τίτλο!
Στο φινάλε, ο Ντέιβ Λάτιν προτίμησε να (μην) ξεχάσει και μπαίνοντας πάλι στο λεωφορείο, έδωσε στον οδηγό το σακίδιό του, τον κοίταξε στα μάτια για μία φευγαλέα στιγμή και δεν ξεστόμισε τίποτα.
Το Κεντάκι τού μετέπειτα γκαρντ και προπονητή των Λέικερς, κόουτς των Νικς και Χιτ και Προέδρου του Μαϊάμι, Πατ Ράιλι, και του Λούι Ντάμπιερ (αμφότεροι είχαν από 19 πόντους στον Τελικό) αποχωρούσε με σκυμμένο το κεφάλι, στην πιο συμβολική νίκη στην ιστορία των Final4 του NCAA.
Ο Χάσκινς σχολίασε πως «δεν σκέφτηκα με σχέδιο ότι θα ξεκινήσω πέντε μαύρους παίκτες. Δεν κοιτάζω το χρώμα κανενός. Επιθυμούσα απλώς να έχω στο παρκέ τους καλύτερους αθλητές μου και εκείνους που ταίριαζαν στο στυλ του Τελικού. Το μόνο που με ενδιέφερε ήταν να νικήσω».
Ο πληγωμένος εγωισμός των παικτών του ήταν ένα επιπλέον κίνητρο. Η ενέργειά του, ωστόσο, ήταν μία “γροθιά” στον ρατσισμό και τις διακρίσεις της εποχής.
Το τρόπαιο, πάντως, δεν άλλαξε την εικόνα των «Miners» ακόμα και στην πόλη τους. Οι απειλές για τη ζωή των πρωταθλητών δεν σταμάτησαν.
Ο Χάσκινς, αντί να απολαύσει το “νέκταρ” του θριάμβου του, σχεδόν στιγματίστηκε. Το Τέξας Ουέστερν δεν επανέλαβε κάποια παρόμοια διάκριση, όμως ο Ντον Χάσκινς δεν πτοήθηκε ούτε από την “εντός έδρας” αποδοκιμασία και παρέμεινε στο κολέγιο (ως UTEP) ως το 1999. Υπό τις οδηγίες του, έφτασαν ως το ΝΒΑ και μεγαλούργησαν ο Νέιτ «Tiny» Άρτσιμπαλντ και ο Τιμ Χάρνταγουεϊ. Ενώ, αξιοσημείωτη καριέρα είχαν ο άλλοτε σέντερ των Παναθηναϊκού, Πέισερς, Ράπτορς, Νικς, Αντόνιο Ντέιβις, ο παλαίμαχος παίκτης των Λάρισας, Περιστερίου, Ηρακλή, Μάρλον Μάξεϊ, και ο άλλοτε σέντερ του Παπάγου και των Τζαζ, Μπουλς, Λέικερς, Γκρεγκ Φόστερ.
Το 1997, ο Χάσκινς έγινε μέλος του Hall Of Fame, ενώ ολόκληρη η ομάδα του Τέξας Ουέστερν έλαβε την ίδια τιμή το 2007.
Οι επικριτές του Χάσκινς τόνιζαν ότι, εκτός ότι “παράκουσε” τους άγραφους κανόνες, εκμεταλλευόταν τους μαύρους παίκτες.
Η λογική έλεγε πως ο τίτλος του 1966 θα του πρόσφερε πολλές εργασιακές ευκαιρίες σε μεγαλύτερα πανεπιστημιακά προγράμματα. Καμία θέση, όμως, δεν άνοιξε για τον ίδιο, καθώς πολλοί εξηγούσαν και φανερά πως “το μαύρο παρελθόν’ του δεν ταιριάζει στα μεγάλα κολέγια. Η μόνη “προαγωγή” που πήρε, ήταν η θέση του ασίσταντ κόουτς του «Χανκ» Άιμπα, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου το 1972, η οποία ολοκληρώθηκε με το «δράμα των τριών δευτερολέπτων» και την αμφιλεγόμενη ήττα των Αμερικανών από την Σοβιετική Ένωση.
Ο ίδιος επανέλαβε πολλές φορές ότι «έγινε αυτό που λέω εδώ και 40 χρόνια. Για πολύ καιρό πίστευα ότι το να κατακτήσω τον Εθνικό τίτλο ήταν το χειρότερο πράγμα που μου συνέβη! Για πολλά χρόνια, η ευχή μου ήταν να μην είχαμε νικήσει το Κεντάκι σε εκείνον τον Τελικό, διότι η ζωή -τόσο η δική μου όσο και των παικτών μου- θα ήταν πολύ ευκολότερη»…
Παρόλα αυτά, δεν παρέκκλινε ποτέ της σκέψης και της νοοτροπίας του. Στην αυτοβιογραφία του έγραψε ότι «αν και με έβριζαν ακόμα και οι οπαδοί του σχολείου μας, αν δεν γύριζα το κεφάλι μου προς εκείνους, δεν με “κέρδιζαν”. Δεν γινόταν το δικό τους. Υπήρχαν φορές, όπου αισθανόμουν κωφός απέναντί τους». Επέμενε πως «όταν κάθε άνθρωπος χτυπήσει, όποιο κι αν είναι το χρώμα του δέρματός του, το αίμα του θα είναι κόκκινο. Ωστόσο, πολλοί εξακολουθούν να βλέπουν διαφορετικά τα πράγματα και να συμπεριφέρονται διαφορετικά στους ανθρώπους. Αυτό, όμως, έκανε ευκολότερο για μένα απλώς να φέρομαι με τον ίδιο τρόπο σε όλους, χωρίς καμία εξαίρεση».
Η αντιμετώπιση των πρωταθλητών δεν ήταν αντίστοιχη του “πρωτοκόλλου”. Την δεκαετία του ’60, οι Πρωταθλητές του NCAA φιλοξενούνταν στο φημισμένο τηλεοπτικό σόου The Ed Sullivan Show, όμως το 1966 στο στούντιο δεν βρέθηκε το τρόπαιο. Οι «Miners» δεν ήταν ευπρόσδεκτοι…
Η ευρεία αναγνώριση, όμως, ήρθε το 2006, όταν ο σκηνοθέτης, Τζέιμς Γκάρτνερ, παρουσίασε στους κινηματογράφους την ταινία Glory Road (=Ο δρόμος της δόξας), με τον Τζον Λούκας να υποδύεται τον κόουτς του Τέξας Ουέστερν. Ο Ντον Χάσκινς, το βιβλίο του οποίου ενέπνευσε το σενάριο του φιλμ, συμμετείχε σε μία σκηνή ως υπάλληλος ενός βενζινάδικου.
Η οικογένεια του Άντολφ Ραπ, πάντως, εναντιώθηκε αρχικά στην προβολή, ισχυριζόμενη ότι η ταινία παρουσιάζει τον προπονητή του Κεντάκι -τον οποίο υποδύθηκε ο Γιον Βόιτ- ως ρατσιστή και εγωμανή.
Ο Ραπ πρόσφερε τα επόμενα χρόνια υποτροφίες σε μαύρους παίκτες και, όπως είχε επισημάνει το Sports Illustrated, «πέντε χρόνια μετά τον Τελικό του 1966, ένας σέντερ ύψους 2,15μ., ονόματι Τομ Πέιν, αγωνίστηκε υπό τις οδηγίες του Ραπ. Επτά χρόνια μετά τον αγώνα στο Μέριλαντ, το πανεπιστήμιο της Αλαμπάμα χρησιμοποίησε πέντε Αφροαμερικανούς στην πεντάδα».
Τη δεκαετία του ’80, οι 82 από τους 100 βασικούς στους τελικούς των Final4 ήταν μαύροι. Στο τελικό τουρνουά του 1991, οι 19 από τους 20 βασικούς των τεσσάρων ομάδων με το Νο1 στην εκάστοτε περιφέρεια ήταν μαύροι, με μοναδική εξαίρεση τον Πιτ Τσίλκατ του Νορθ Καρολάινα. Αριθμοί που επιβεβαίωσαν την (ασυνείδητη ή μη) “επαναστατική” επιλογή του Ντον Χάσκινς, το 1966.
Ο ίδιος προτιμούσε να μένει εκτός δημοσιότητας. Τη δεκαετία του ’90 είχε αρνηθεί δις πρόσκληση του Προέδρου των Η.Π.Α., Τζορτζ Μπους του πρεσβύτερου, να επισκεφθεί τον Λευκό Οίκο.
Τις όποιες υπερβολές (ως κινηματογραφική αδεία) της ταινίας Glory Road τις απόλαυσε ως τον θάνατό του, στις 7 Σεπτεμβρίου 2008, στο Τέξας Ελ Πάσο.
Στη συμπλήρωση των 50 ετών από την κατάκτηση του τίτλου, στη γιορτή που στήθηκε στο Don Haskins Center του πανεπιστήμιου Τέξας Ελ Πάσο, ο Μπαράκ Ομπάμα έστειλε μήνυμα μέσω βίντεο, στο οποίο ανέφερε ότι «οι «Miners» δεν έγιναν μόνο πρωταθλητές, αλλά άλλαξαν τους κανόνες του παιχνιδιού. Ίσως να μην το γνώριζαν τότε, αλλά ο Ντον Χάσκινς και οι παίκτες του είχαν καταλυτική συμβολή στον αγώνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα».
Στον Ντον Χάσκινς δεν άρεσαν οι βαρύγδουπες φιλοφρονήσεις. Του αρκούσε λίγη καλή τεκίλα και το ψάρεμα με τον καλό φίλο του και πρώην κόουτς του πανεπιστήμιου της Ιντιάνα, Μπόμπι Νάιτ. Του αρκούσε να νικά, αλλά και να μην ξεχωρίζει χρώματα στο δέρμα κανενός!
Πηγή: Athletes’ Stories
