Του Θάνου Σαρρή
Η φωτογραφία του Αμερικανού φωτογράφου Τζον Ντόμινις για λογαριασμό του περιοδικού Time συνοδεύει ακόμα κάθε αθλητική «δήλωση» κατά του ρατσισμού, γίνεται αντικείμενο μνήμης για τους καταπιεσμένους, τα θύματα των διακρίσεων. Η υψωμένη γροθιά των Τζον Κάρλος και Τομ Σμιθ στο πόντιουμ της πόλης του Μεξικού, με μαύρο γάντι και σκυμμένο κεφάλι τη στιγμή της ανάκρουσης του Εθνικού Ύμνου απέκτησε τεράστια συμβολική σημασία. Έκανε τον Μπαράκ Ομπάμα να τους αποκαλέσει «θρύλους». Είχε, όμως και σημαντικό αντίκτυπο στις ζωές τους. Ήταν την εποχή της δολοφονίας του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και της δημιουργίας των «Μαύρων Πανθήρων», τα χρόνια της καταπίεσης και της βίαιης έκφρασης του ρατσιστικού μίσους. Ο Σμιθ τερμάτισε πρώτος στα 200 μέτρα στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1968 κι ο Κάρλος τρίτος, ενώ πέρα από το σήκωμα μιας αριστερής και μιας δεξιάς γροθιάς, προχώρησαν και σε άλλες κινήσεις με μεγάλο συμβολισμό. Αμφότεροι, ανέβηκαν στο βάθρο χωρίς παπούτσια, για να αναδείξουν τη φτώχεια των λαϊκών στρωμάτων. Ο Κάρλος ξεκούμπωσε το πάνω μέρος της φόρμας του ως ένδειξη αλληλεγγύης στην εργατική τάξη, ενώ στο λαιμό του κρεμόταν ένα περιδέραιο με χάντρες για «όλους εκείνους που λύγισαν ή σκοτώθηκαν, χωρίς ποτέ κανείς να προσευχηθεί για αυτούς». Στο πλευρό τους στάθηκε και ο δεύτερος της κούρσας, ο Αυστραλός Πίτερ Νόρμαν, φορώντας αντιρατσιστική κονκάρδα.
Η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή καταδίκασε την πρωτοβουλία τους, απειλώντας με τιμωρία ολόκληρη την αποστολή της ΗΠΑ και το στάδιο τους αποδοκίμασε. Στην κορυφή της πυραμίδας της ΔΟΕ βρισκόταν τότε ο Έιβερι Μπράντατζ, ο οποίος δήλωνε φανατικά αντίθετος με την οποιαδήποτε πολιτική ανάμιξη στον αθλητισμό, όμως δεν έδειξε καμία αγανάκτηση κατά τη διάρκεια των ναζιστικών χαιρετισμών στους Αγώνες του Βερολίνου.
Οι δύο αθλητές αποβλήθηκαν από την ομάδα των ΗΠΑ, αποκλείστηκαν από το σύστημα του στίβου στη χώρα τους και δέχθηκαν δεκάδες απειλητικά μηνύματα από αγανακτισμένους ρατσιστές. Ποτέ, όμως, δεν το μετάνιωσαν. Ο Κάρλος, ο οποίος είδε τη σύζυγό του να αυτοκτονεί, είδε τη δικαίωση να καθυστερεί πολύ. Ήταν μέλος της οργανωτικής επιτροπής για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λος Άντζελες το 1984 ενώ το 2008 τιμήθηκε, μαζί με τον Σμιθ, με το βραβείο «Artur Ashe Courage». Αρκετά χρόνια μετά, αποκάλυψαν πως όλοι οι Αφροαμερικανοί της Ολυμπιακής Ομάδας σκέφτονταν το μποϊκοτάζ της διοργάνωσης, ως πράξη διαμαρτυρίας για την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο Νόρμαν, που τους υποστήριξε, μπήκε στο μάτι των συντηρητικών της χώρας του και αποκλείστηκε από τους επόμενους Αγώνες. Το 2006, ο Σμιθ και ο Κάρλος βρέθηκαν στην κηδεία του και σήκωσαν το φέρετρό του, δηλώνοντας πως τη στιγμή του βάθρου δεν είδαν στα μάτια του φόβο, παρά μόνο αγάπη.
Επίκαιροι ξανά
Οι εποχές αλλάζουν, όμως κατά καιρούς έρχονται στην επιφάνεια περιστατικά που αποδεικνύουν ότι ο ρατσισμός είναι βαθιά ριζωμένος στην κοινωνία. Και στον αθλητισμό. Ο Κόλιν Κάπερνικ, ο Αμερικανός παίκτης του ΝFL που γονάτισε κατά την ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου των ΗΠΑ, θέλοντας να διαμαρτυρηθεί με αυτόν τον τρόπο για την θεσμική βία ενάντια στους Αφροαμερικανούς, έγινε θέμα σε όλο τον κόσμο, όμως μετά δεν ξαναβρήκε ομάδα. Η στυγερή δολοφονία του Τζορτζ Φλόντι από αστυνομικό στη Μινεάπολη ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι κι έκανε το αθλητικό κίνημα να πάρει μαζικά θέση.
Από τους σταρ του ΝΒΑ μέχρι τους ακριβοπληρωμένους αθλητές του τένις και του ποδοσφαίρου, τα αντιρατσιστικά μηνύματα κατέκλυσαν τα παραδοσιακά ΜΜΕ και τα Social Media, τα οποία εξελίχθηκαν στη φωνή των κατατρεγμένων. Και σ’ αυτές τις αποφασιστικές στιγμές, ο Τζον Κάρλος αποφάσισε να επανέλθει στην επικαιρότητα, ζητώντας από τους «δεινόσαυρους» της Διεθνούς Ολυμπιακής και Παραολυμπιακής Επιτροπής να αλλάξουν το άρθρο 50 του καταστατικού, το οποίο αναγράφει: «Δεν επιτρέπεται κανένα είδος διαδήλωσης ή πολιτικής, θρησκευτικής και φυλετικής προπαγάνδας σε ολυμπιακούς χώρους, στάδια και άλλες περιοχές». Τον Ιανουάριο, η Επιτροπή Αθλητών δημοσιοποίησε και σχετικές διευκρινίσεις, τονίζοντας πως: «διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις δεν επιτρέπονται σε ολυμπιακούς χώρους, κατά τη διάρκεια απονομής μεταλλίων, στις τελετές έναρξης και λήξης, καθώς και στο Ολυμπιακό Χωριό». Στην κατηγορία των «διαμαρτυριών» συγκαταλέγονται και οι χειρονομίες πολιτικής φύσης, όπως τα υψωμένα χέρια ή το γονάτισμα.
Η φωνή των αθλητών πιο δυνατή από ποτέ
«Οι αθλητές δε θα αποσιωπώνται πια», αναφέρει χαρακτηριστικά η επιστολή, η οποία υπογράφεται από έξι στελέχη των Αμερικανικών Επιτροπών και από τον Τζον Κάρλος. «Οι Διεθνείς Επιτροπές δεν μπορούν να συνεχίσουν στον δρόμο της τιμωρίας ή της αποβολής αθλητών που εκφράζουν τα “πιστεύω” τους, ειδικά αν αυτά τα “πιστεύω” προβάλλουν τους στόχους του Ολυμπισμού», προσθέτουν στην επιστολή. Νωρίτερα, η Σάρα Χίρσλαντ, επικεφαλής της Αμερικανικής Επιτροπής Ολυμπιονικών και Παραολυμπιονικών, ανακοίνωσε τη έναρξη μιας πρωτοβουλίας από αθλητές, η οποία στόχο έχει να «γκρεμίσει τα εμπόδια της προόδου, συμπεριλαμβανομένου και του δικαιώματος διαμαρτυρίας». Ο ίδιος ο Τόμας Μπαχ της ΔΟΕ είχε δηλώσει πως πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος για να εκφράζονται οι αθλητές με έναν «αξιοπρεπή τρόπο».
Ο Κάρλος, ο οποίος στις 5 Ιουνίου έκλεισε τα 75 του παραμένει ενεργός και μιλά για όλα εκείνα που έχουν νόημα. Μετά τη διάσταση που πήραν οι αθλητικές διαμαρτυρίες για τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ φιλοξενήθηκε σε εκπομπή του NBC, στην οποία δήλωσε: «Εφόσον δεν κάνεις κάποια άσεμνη δήλωση, νομίζω ότι έχεις κερδίσει το δικαίωμά σου ως Ολυμπιονίκης, ως άνθρωπος που θυσίασε τόσα πολλά για να κάνει κάτι σημαντικό για τους πολλούς, μόνο γι’ αυτό το μετάλλιο», υποστήριξε όταν ρωτήθηκε για το αν ένας αθλητής δικαιούται σε Ολυμπιακούς Αγώνες να πάρει μια ανάλογη πρωτοβουλία. «Ας δουλέψουμε μαζί για τη δημιουργία μιας διαφορετικής δομής, που θα ενθαρρύνει τους αθλητές να μιλούν για θέματα που άπτονται των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των επτά βασικών αρχών του ολυμπισμού.
H ελευθερία της έκφρασης αναγνωρίζεται ως βασικό ανθρώπινο δικαίωμα από τα Ηνωμένα Έθνη, επειδή είναι ένα βασικό αγαθό για την κοινωνία και το κάθε άτομο ξεχωριστά. Η ευθυγράμμιση με αυτές τις αξίες θα επιτρέψει στους αθλητές να δώσουν στον κόσμο ελπίδα πέραν από τον αθλητισμό. Την ελπίδα ότι οι φωνές τους έχουν σημασία και είναι ένα πολύ δυνατό εργαλείο για την αλλαγή», προσθέτουν στην επιστολή, σημειώνοντας ότι ήδη έχουν ενημερώσει την Επιτροπή Αθλητών για τις θέσεις τους. Η ενημέρωση αυτή ήταν μόνο η αρχή για «την εύρεση μιας λύσης που σέβεται τις αξίες και την δύναμη της φωνής του αθλητή για κοινωνική αλλαγή».
Ο Τζον Κάρλος αποτελεί το πρόσωπο αυτή της πρωτοβουλίας, θυμίζοντας σε όλους πως η μάχη κατά του ρατσισμού δεν σταματά ποτέ…
Πηγή: Το Κουτί της Πανδώρας
