Ο λευκός Πελέ που μαρτύρησε στα γκούλαγκ

Του Κώστα Μπράτσου

Το καθεστώς της Σοβιετικής Ενωσης, εν μέσω Ψυχρού Πολέμου, καταδίκασε την ποδοσφαιρική άνθισή της προς τέρψιν πολιτικών πεποιθήσεων και φοβιών. Το μεγαλύτερο ποδοσφαιρικό ταλέντο της χώρας, ίσως ο καλύτερος ποδοσφαιριστής της ΕΣΣΔ μετά τον Λεβ Γιασίν, άφησε την τελευταία πνοή του το 1990 χωρίς να διηγηθεί ποτέ το τι πραγματικά συνέβη εκείνη την αποφράδα νύχτα του 1958, όταν ένα σενάριο συνομωσίας άλλαξε τον παγκόσμιο ποδοσφαιρικό χάρτη.

Τα πρώτα χρόνια

Γεννηθείς στις 21 Ιουλίου του 1937 στο Πέροβο, προάστιο της Μόσχας, δεν γνώρισε πραγματικά τον στρατιωτικό πατέρα του, Ανατόλι, ο οποίος μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου προτίμησε να διαμείνει στο Κίεβο. Η μητέρα του, Σοφία Φρόλοβνα, δεν είχε πολλές επιλογές και τον έπαιρνε μαζί της στο εργοστάσιο “Fraser Cutting Instruments” στο οποίο εργαζόταν.

Εκεί ο μικρός Εντουαρντ απολάμβανε την μοναδική αχτίδα φωτός της ζωής του, το ποδόσφαιρο. Οι άνθρωποι του εργοστασίου διέκριναν νωρίς το ταλέντο του νεαρού φανατικού φιλάθλου της Σπαρτάκ Μόσχας. Ο Στρέλτσοφ έγινε ο πιο μικρός παίκτης που έπαιξε ποτέ στην ομάδα ποδοσφαίρου του εργοστασίου σε ηλικία 13 ετών και για 3 χρόνια το αστείρευτο ταλέντο του γοήτευε τους πάντες. Το 1953, σε φιλικό της “Fraser” με μία νεανική ομάδα της Τορπέντο Μόσχας, ο Στρέλτσοφ, αφού πρώτα επέδειξε τα προσόντα του, εν συνεχεία γνωρίστηκε με τον τεχνικό των αντιπάλων, Βασίλι Προβόρνοφ, και σε ηλικία 16 ετών είχε πάρει ήδη την πρώτη μεταγραφή του.

Το επαγγελματικό ντεμπούτο με την 4η ποδοσφαιρική δύναμη της ρωσικής πρωτεύουσας (ΤΣΣΚΑ, Ντιναμό, Σπαρτάκ, με την Λοκομοτίβ ακόμα να μην έχει αποκτήσει ισχύ) δεν άργησε να έρθει και στην 1η του σεζόν, το 1954, αγωνίστηκε σε όλα τα ματς της Τορπέντο, σημειώνοντας 4 γκολ. Αυτό ήταν. Το έναυσμα είχε δοθεί. Τη νέα σεζόν, ο 17χρονος επιθετικός οδήγησε την Τορπέντο από την 9η, στην 4η θέση, με τον ίδιο να κατακτά τον τίτλο του πρώτου σκόρερ του πρωταθλήματος με 15 τέρματα.

Η καταξίωση με την εθνική και η αδικία

Η κλήση στην εθνική ήταν ζήτημα χρόνου και τον Ιούνιο του 1955 εκπροσώπησε για “παρθενική” φορά την πατρίδα του. Ηταν ένα φιλικό κόντρα στην εξαιρετική Σουηδία της εποχής, στην Στοκχόλμη. Ο ατρόμητος Στρέλτσοφ σημείωσε χατ-τρικ στο πρώτο ημίχρονο, με τους Σοβιετικούς να επικρατούν με 6-0. Επόμενο διεθνές παιχνίδι, εντός έδρας κόντρα στην Ινδία, άλλα 3 γκολ. Οι κλήσεις συνέχισαν να έρχονται, όπως και τα γκολ, σαν κι αυτό κόντρα στην πρωταθλήτρια κόσμου Δυτική Γερμανία, στη νίκη με 2-1.

Το 1956 σημείωσε 12 γκολ για λογαριασμό της Τορπέντο, προτού ταξιδέψει με την αποστολή της ΕΣΣΔ στην Αυστραλία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Μελβούρνης. Εκεί, σε ανεπίσημο φιλικό προετοιμασίας πέτυχε ακόμα ένα χατ-τρικ στη νίκη 16-2 επί των οικοδεσποτών. Η καταξίωση, όμως, ήρθε στο ολυμπιακό τουρνουά. Πρώτα ήταν το νικητήριο γκολ κόντρα στη Δυτική Γερμανία και στα ημιτελικά, απέναντι στην Βουλγαρία, ο Στρέλτσοφ έγραψε το προσωπικό ποδοσφαιρικό έπος του.

Το παιχνίδι έληξε δίχως σκορ στην κανονική διάρκεια. Ο δεξιός οπισθοφύλακας Νικολάι Τιστσένκο είχε σπάσει τον σβέρκο του και ο παρτενέρ του Στρέλτσοφ στην επίθεση της Τορπέντο και της Σοβιετικής Ενωσης, Βαλεντίν Ιβάνοφ (σπουδαίος Ρώσος επιθετικός, πατέρας του Ρώσου παλαίμαχου ομώνυμου διαιτητή), τραυματίστηκε κι αυτός και ουσιαστικά οι Σοβιετικοί πάλευαν με 9 ποδοσφαιριστές. Στα πρώτα λεπτά της παράτασης οι Βούλγαροι άνοιξαν το σκορ, αλλά ο Στρέλτσοφ σήμανε άμεσα το σύνθημα της αντεπίθεσης. Στο 112’ ισοφάρισε σε 1-1 και 4 λεπτά αργότερα έβγαλε την ασίστ στον Μπόρις Τατούσιν της Σπαρτάκ Μόσχας για να δώσει τη νίκη στην ΕΣΣΔ.

Δεν ήταν γραφτό να απολαύσει τους “καρπούς” των κόπων του, όμως, τουλάχιστον όχι άμεσα. Ο ομοσπονδιακός τεχνικός της Σοβιετικής Ενωσης, Γκαβριίλ Κατσάλιν, είχε μία σταθερά στον καταρτισμό της ενδεκάδας, αφού το επιθετικό δίδυμο έπρεπε να αγωνίζεται στον ίδιο σύλλογο, για καλύτερη συνεννόηση. Ο τραυματισμός του Ιβάνοφ έθετε νοκ άουτ (και) τον Στρέλτσοφ, με τον Σιμονιάν να παίρνει τη θέση του. Η ΕΣΣΔ νίκησε με 1-0 την Γιουγκοσλαβία και ο Σιμονιάν, αισθανόμενος ευγνωμοσύνη προς το πρόσωπο του Στρέλτσοφ, του προσέφερε το χρυσό μετάλλιό του. Μέχρι πρόσφατα, η ΔΟΕ απένειμε μετάλλια μόνο στους ποδοσφαιριστές που αγωνίζονταν στον τελικό και γι’ αυτό ο Στρέλτσοφ δεν έλαβε την διάκριση που του έπρεπε. “Νικίτα, θα κερδίσω πολλά τρόπαια”, ήταν η απάντησή του Στρέλτσοφ στον συμπαίκτη του όταν αρνήθηκε το πολύτιμο δώρο…

Οι προσβολές στο πάρτι του Κρεμλίνου

Οι ενδείξεις αυτό άφηναν να εννοηθεί, αφού ήδη στο τέλος του 1956 έλαβε 2 ψήφους για τη Χρυσή Μπάλα. Από την άλλη, ο τρόπος ζωής του προκαλούσε το κοινό αίσθημα της εποχής και ήταν ο μοναδικός ανασταλτικός παράγοντας σε έναν κατά τα άλλα στρωμένο με ροδοπέταλα δρόμο προς την επιτυχία. Ο άσωτος εξωγηπεδικός βίος τον ακολουθούσε όπου κι αν πήγαινε. Ηταν ταλαντούχος ποδοσφαιριστής, όμορφος, με χτένισμα… τέντι μπόι, όπως αναφέρουν δημοσιογράφοι της εποχής.

Η υπερβολική δημοσιότητα σε χώρες τέτοιου πολιτικού καθεστώτος δεν ήταν ποτέ αρεστή. Ο Στρέλτσοφ γινόταν celebrity από τα 19 του και απολάμβανε τους “καρπούς” της διασημότητάς του. Το κράτος και οι μυστικές υπηρεσίες είχαν αντίθετη άποψη, για το κατά πόσο είναι αποδεκτή μία τέτοια κατάσταση. Ο κίνδυνος ένα πανίσχυρο είδωλο της νεολαίας να προβάλλει πάνω του στοιχεία που μακροπρόθεσμα οδηγούν σε αντιδραστικές συμπεριφορές και εξεγέρσεις κρίθηκε μεγάλος. Γι’ αυτό, έγινε απόπειρα… συμμαχίας με τον εχθρό.

Αρχές του 1957 και το Κρεμλίνο διοργανώνει πάρτι προς τιμήν της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου που κατέκτησε το ολυμπιακό τουρνουά. Πρωταγωνιστής της εκδήλωσης φυσικά ο Στρέλτσοφ, ο οποίος εκείνο τον καιρό φημολογούταν πως διατηρούσε δεσμό με την 16χρονη Σβετλάνα Φούρτσεβα, κόρη της πρώτης γυναίκας που μπήκε στο σοβιετικό Politburo, Εκατερίνα Φούρτσεβα, η οποία αυτοκτόνησε το 1974. Η υπουργός πολιτισμού και στενότατη συνεργάτιδα του προέδρου Νικίτα Χρούστσεφ είχε ένα τετ-α-τετ με τον Στρέλτσοφ, στον οποίο πρότεινε να επισημοποιήσει τον δεσμό με την κόρη της μέσω γάμου. “Εχω ήδη μνηστή και δεν θα παντρευτώ τη Σβετλάνα”, ήταν η απάντηση του επιθετικού της Τορπέντο.

Λίγο αργότερα, όμως, τα λόγια του αλκοόλ ήταν αυτά που πραγματικά έβαλαν “ταφόπλακα” στα ποδοσφαιρικά όνειρα του Στρέλτσοφ, όπως αποδίδουν μελετητές της ιστορίας του. Σύμφωνα με διαφορετικές μαρτυρίες, ο Στρέλτσοφ μέσα στο μεθύσι του είπε σε φίλους του είτε πως “ποτέ δεν θα παντρευόμουν αυτήν τη μαϊμού”, είτε πως “θα προτιμούσα να με κρεμάσουν, παρά να παντρευτώ τέτοιο κορίτσι”. Οποια εκδοχή κι αν ίσχυε, αμφότερες οι ρήσεις έφτασαν στα αυτιά της Φούρτσεβα κι έκτοτε ο Στρέλτσοφ έγινε “μαύρο πανί” για την πανίσχυρη πολιτικό.

Αντιστροφή του κλίματος

Ο Στρέλτσοφ αποδείχθηκε πως όντως ήταν αρραβωνιασμένος εκείνη την περίοδο, κάτι που δεν είδε διαδοθεί. Στις 25 Φεβρουαρίου του 1957, μάλιστα, ενώθηκε με τα δεσμά του γάμου με την αγαπημένη του, Αλα Ντεμένκο. Ενα ακόμα μοιραίο λάθος όπως εξελίχθηκε, αφού εκείνη η περίοδο ήταν αφιερωμένη στην προετοιμασία της Τορπέντο για τη νέα αγωνιστική περίοδο. Το Τμήμα Σοβιετικού Ποδοσφαίρου, μέσω ενός εσωτερικού μέμο, βρήκε την ευκαιρία να κριτικάρει τόσο τον ποδοσφαιριστή, όσο και τον σύλλογό του για τον κάκιστο συγχρονισμό της εκδήλωσης: “Ανακαλύψαμε ότι παντρεύτηκε πριν το σημαντικό φιλικό κόντρα στη Ρουμανία. Αυτό δείχνει πόσο αδύναμη είναι η εκπαιδευτική εργασία στην Τορπέντο”.

Δεν ήταν ο μοναδικός κρατικός μηχανισμός που είχε βάλει επίσημα στο “στόχαστρό” του τον Στρέλτσοφ. Το ίδιο το Κομουνιστικό Κόμμα έδειχνε να μην τον εμπιστεύεται και να τον θεωρεί εν δυνάμει αποστάτη, αφού οι εμφανίσεις του στη διάρκεια περιοδειών της Τορπέντο είχαν προσελκύσει το ενδιαφέρον συλλόγων από τη Γαλλία και τη Σουηδία και ο ίδιος δεν φρόντιζε να επιδεικνύει τον πατριωτισμό του τόσο συχνά, όσο “όφειλε”. Ο φάκελός του στα αρχεία του Κόμματος αναφέρει μεταξύ άλλων: “Σύμφωνα με επιβεβαιωμένες πηγές, ο Στρέλτσοφ είπε σε φίλους του το 1957 ότι πάντα λυπόταν όταν επέστρεφε στην ΕΣΣΔ, μετά από ταξίδια στο εξωτερικό”.

Το τελευταίο πλήγμα στην προσπάθεια αποδόμησης της φήμης που αποκτούσε ο Στρέλτσοφ προέκυψε τον Απρίλιο του 1957, όταν αποβλήθηκε σε ένα παιχνίδι στην Οδησσό. Η επίσημη κυβερνητική αθλητική εφημερίδα “Sovetsky Sport” δημοσίευσε ένα άρθρο υπό τον πηχυαίο τίτλο: ” Αυτός δεν είναι ήρωας“. Η ίδια εφημερίδα σε άλλες σελίδες φιλοξένησε γράμματα που υποτίθεται προέρχονταν από μέλη του προλεταριάτου, τα οποία καταδίκαζαν τον Στρέλτσοφ, ως υπόδειγμα των κακών του δυτικού ιμπεριαλισμού.

Οι κατηγορίες περί βιασμού

Στο αγωνιστικό σκέλος, το 1957 ήταν πολύ καλύτερο εντός γηπέδου, παρά εκτός για τον Στρέλτσοφ. Διασυλλογικά συμμετείχε σε 15 παιχνίδια πρωταθλήματος με την Τορπέντο σκοράροντας 12 φορές, καθοδηγώντας την ομάδα του “θρυλικού” Βίκτορ Μασλόφ (ο μετέπειτα δημιουργός της κραταιάς Ντιναμό Κιέβου και “δάσκαλος” του Βαλερί Λομπανόφσκι) πλέον στον πάγκο στη 2η θέση του πίνακα της βαθμολογίας. Συνέχισε να “πυροβολεί” κατά ριπάς, όμως, και για λογαριασμό της Σοβιετικής Ενωσης, αποτελώντας αρωγό στην πρόκριση της χώρας στην τελική φάση του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 1957, σημειώνοντας, μάλιστα, το πρώτο τέρμα στη νίκη 2-0 επί της Πολωνίας, σε αγώνα πλέι οφ πρόκρισης. Τα κατορθώματά του τον πλάσαραν στην 7η θέση της λίστας για τη “Χρυσή Μπάλα” εκείνου του έτους, συγκεντρώνοντας 12 ψήφους, ενώ πριν την έναρξη του Μουντιάλ, το διεθνές ρεκόρ του αντιστοιχούσε σε 20 παιχνίδια και 18 γκολ.

Η μουντιαλική σεζόν 1958 τον βρήκε να ξεκινά πάλι δυνατά, με 5 γκολ σε 8 παιχνίδια πρωταθλήματος. Στις 18 Μαΐου συμμετείχε στη φιλική ισοπαλία 1-1 με την Αγγλία στη Μόσχα, στο πλαίσιο της προετοιμασίας της Σοβιετικής Ενωσης για το Παγκόσμιο Κύπελλο της Σουηδίας. Μία εβδομάδα αργότερα, ο Στρέλτσοφ δέχθηκε μία πρόσκληση σε ένα πάρτι που διοργάνωνε στο εξοχικό του ένας στρατιωτικός που μόλις είχε επιστρέψει από την Απω Ανατολή, ο Εντουαρντ Καραχάνοφ. Ο 20χρονος επιθετικός δεν έχασε την ευκαιρία για ακόμα μία βραδιά ξεγνοιασιάς και φάνηκε συνεπής στο ραντεβού με την προσωπική καταδίκη, όπως αποδείχθηκε.

Λόγω των συνθηκών προετοιμασίας στην οποία βρισκόταν η αποστολή της εθνικής ομάδας της ΕΣΣΔ, οι παίκτες βρίσκονταν σε ένα προπονητικό κέντρο στην Ταρασόβκα, έξω από τη Μόσχα, ωστόσο την ημέρα του πάρτι, στις 25 Μαΐου, είχε ρεπό. Στο τέλος αυτών των ημερών, οι ποδοσφαιριστές έδιναν αναφορά στις αρχές στο γήπεδο “Ντιναμό” στις 16:30 τοπική ώρα, ωστόσο ο Στρέλτσοφ και δύο συμπαίκτες του στην εθνική και μέλη της Σπαρτάκ, οι Μίχαϊλ Ογκόνκοφ και Μπόρις Τατούσιν, αποφάσισαν να αγνοήσουν τον κανονισμό και να παρευρεθούν στο πάρτι.

Στον ίδιο πάρτι βρέθηκε και μία 20χρονη κοπέλα ονόματι Μαρίνα Λεμπέντεβα, την οποία ο Στρέλτσοφ δεν γνώριζε μέχρι εκείνο το πάρτι. Το επόμενο πρωί, κι ενώ οι περισσότεροι από όσους είχαν παρευρεθεί στο πάρτι είχαν αποχωρήσει μεθυσμένοι, η Λεμπέντεβα κατήγγειλε βιασμό από τον Στρέλτσοφ. Τόσο ο επιθετικός της Τορπέντο, όσο και οι Ογκόνκοφ και Τατούσιν συνελήφθησαν, με την κατηγορία του βιασμού και της συνέργειας.

Δίκη-παρωδία και αντικρουόμενα στοιχεία

Ο Στρέλτσοφ είχε ανοίξει το κουτί της Πανδώρας και πλέον έπρεπε να αντιμετωπίσει όλα τα δεινά. Εξαιτίας του άφθονου αλκοόλ που έρευσε στο πάρτι, ήταν πολύ δύσκολο να σχηματιστούν εικόνες και ορθός λόγος από τους παρευρισκομένους σχετικά με το τι συνέβη και τι είδε ο καθένας. Ακόμα και η ίδια η Λεμπέντεβα δεν είχε την καλύτερη δυνατή μνήμη για το συμβάν και μπέρδευε τα γεγονότα, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις έπεφτε σε αντιφάσεις. Σύμφωνα με τα αρχεία της δίκης, παρουσιάστηκαν 12 μαρτυρίες οι οποίες ανέφεραν ότι δεν είχαν κάποια σκηνή βιασμού να λαμβάνει χώρα στο πάρτι ή οτιδήποτε άλλο που θα μπορούσε να οδηγήσει εκεί, ωστόσο όλες αγνοήθηκαν από τον δικαστή.

Οι μνήμη των συμπαικτών του Στρέλτσοφ στη Σοβιετική Ενωση δεν βοηθάει περισσότερο να ξετυλιχθεί το κουβάρι της αλήθειας. “Είναι μία σκοτεινή ιστορία. Το ποιος βίασε ποιον είναι δύσκολο να το πω. Νομίζω ότι εάν μία κοπέλα πηγαίνει στα προάστια για μια νύχτα… Μετά ένας άντρας την περιμένει… και αυτή είναι ίδια… αλλά δεν πιστεύω ότι είναι στημένη η υπόθεση. Ισως ήταν ο ιδιοκτήτης του εξοχικού. Δεν γνωρίζω ποιος τη βίασε, αλλά αυτή είπε ότι ήταν ο Στρέλτσοφ”, προσπαθεί να θυμηθεί ο Ιβάνοφ στον δημοσιογράφο Τζόναθαν Γουίλσον της αγγλικής εφημερίδας “Guardian”. “Δεν θυμάμαι, αλλά άκουσα ότι είχε αρνηθεί να παντρευτεί την κόρη της Φούρτσεβα”, υπεκφεύγει ένας άλλος παλαίμαχος διεθνής, ο Βίκτορ Σουστίκοφ.

Μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μνήμες του Σιμονιάν. “Τι συνέβη με τον Στρέλτσοφ δεν μπορώ να το εξηγήσω. Είναι ένα μυστηριώδες πράγμα. Εγραψε στη μητέρα του πως αναλαμβάνει την ευθύνη για κάποιον άλλον. Ηταν το σύστημα που τιμώρησε τον Στρέλτσοφ. Δεν γνωρίζω εάν υπήρξε βιασμός από πλευράς Στρέλτσοφ, αλλά αυτός και το κορίτσι κοιμήθηκαν μαζί. Ηταν νεαρός και εργένης”, δήλωσε, με τη μνήμη του να τον απατά τουλάχιστον εν μέρει, αφού ο Στρέλτσοφ είχε παντρευτεί ένα χρόνο νωρίτερα.

Ο Σιμονιάν, μάλιστα, έδειξε στον Αγγλο δημοσιογράφο μία εκτύπωση με 4 φωτογραφίες, εκ των οποίων στις 2 φιγουράρει η νεαρή μαυρομάλλα Λεμπέντεβα, στη μία εκ των οποίων κείτεται στο κρεβάτι του νοσοκομείου, κοιμισμένη, με τα μάτια πρησμένα από μελανιές. Στις άλλες 2 φωτογραφίες ποζάρει ο Στρέλτσοφ και σε μία εκ των οποίων βρίσκεται σε στάση προφίλ, έχοντας 3 παράλληλες γρατζουνιές από το μάγουλο μέχρι τη μύτη. Φυσικά αυτές οι φωτογραφίες ενδέχεται να μην συμπίπτουν χρονικά, ωστόσο τα στοιχεία ήταν όλα ενοχοποιητικά για τον Στρέλτσοφ.

Η ώρα της καταδίκης

Με το άκουσμα της σύλληψης του Στρέλτσοφ, ο Κατσάλιν έσπευσε να διασώσει ό,τι μπορεί. Ο ομοσπονδιακός τεχνικός της Σοβιετικής Ενωσης, όπως αποκάλυψε λίγο πριν το θάνατό του στον ιστορικό ποδοσφαίρου Αξελ Βαρτανιάν, όταν επιχείρησε να τον βοηθήσει “μου είπαν από την αστυνομία πως ο ίδιος ο Χρούστσεφ είχε ενημερωθεί για την υπόθεση”. “Μετά έτρεξα σε μία τοπική επιτροπή του Κομουνιστικού Κόμματος και ζήτησα από τον αρχιγραμματέα να αναβάλει την εκδίκαση για μετά το τέλος του Μουντιάλ. Μου είπε ότι δεν μπορούσε να γίνει κάτι και έδειξε με νόημα προς τα πάνω. Κατάλαβα τότε ότι αυτό ήταν το τέλος. Ακουσα ότι η Φούρτσεβα είχε στο στόχαστρο τον Στρέλτσοφ, αλλά ποιος ξέρει επ’ ακριβώς τι συνέβη;”.

Η σύζυγος του Στρέλτσοφ, λίγο μετά την απαγγελία κατηγοριών, έκανε αίτηση για διαζύγιο. Ο κλοιός στένευε γύρω από τον νεαρό επιθετικό. Περίπου 100.000 εργάτες του αυτοκινητοεργοστασίου της Μόσχας “ZiL”, που αποτελεί τη βάση της Τορπέντο, προγραμμάτισαν πορεία διαμαρτυρίας ως υποστήριξη για τον παίκτη, ωστόσο την ακύρωσαν μόλις έγινε γνωστό πως ο Στρέλτσοφ δήλωσε ένοχος. Σύμφωνα με μαρτυρίες, ένας ανακριτής της KGB μπήκε στο κελί του Στρέλτσοφ και του είπε πως εάν ομολογούσε τις κατηγορίες, τότε θα προλάβαινε το Μουντιάλ του 1958 στη Σουηδία. Ο νεαρός και αφελής Στρέλτσοφ φέρεται να τον πίστεψε και ως εκ τούτου καταδικάστηκε.

Την ώρα που οι Ογκόνκοφ και Τατούσιν, οι οποίοι εμφανίστηκαν ως μάρτυρες στη δίκη, τιμωρούνταν με απαγόρευση κάθε αγωνιστικής δραστηριότητας για 3 χρόνια και δια βίου αποκλεισμό από την εθνική, ο Στρέλτσοφ καταδικάστηκε με 12 χρόνια διαβίωσης στα περίφημα γκούλαγκ. Παρότι ο ίδιος δεν θέλησε ποτέ να μιλήσει για την εμπειρία του εκεί, όπως έγινε μετά από χρόνια γνωστό, τον πρώτο καιρό υπήρξε πολλές φορές θύμα ξυλοδαρμού ενός άλλου νεαρού εγκληματία. Μάλιστα ο Στρέλτσοφ χρειάστηκε να περάσει 4 μήνες στο αναρρωτήριο λόγω τραυμάτων που προκλήθηκαν από μεταλλικό αντικείμενο.

Με το πέρασμα του καιρού, οι αρχές της φυλακής άρχισαν να διοργανώνουν ποδοσφαιρικούς αγώνες, ώστε να ηρεμούν τους κατάδικους σε ταραγμένες περιόδους. Βούτυρο στο ψωμί του Στρέλτσοφ, που ακόμα και υπό αυτές τις δυσμενείς συνθήκες, δεν ξεχνούσε την τέχνη του. “Λατρεύαμε τον Στρέλτσοφ. Πιστεύαμε ότι θα επέστρεφε στο ποδόσφαιρο”, δήλωνε ο Ιβάν Λουκιάνοφ, ένας συγκρατούμενός του.

Αφιέρωμα στον Στρέλτσοφ

Η επιστροφή στο ποδόσφαιρο

Στις 4 Φεβρουαρίου του 1963, έχοντας εκτίσει κάτι λιγότερο από 5 χρόνια της ποινής του, αφέθηκε ελεύθερος. Δεν του επετράπη, όμως, η επάνοδος στην ενεργό δράση για λογαριασμό της Τορπέντο. Αντ’ αυτού, συμμετείχε ξανά στην ομάδα του εργοστασίου όπου δούλευε μικρός και λόγω των ικανοτήτων και της ιστορίας του προσέλκυε αρκετό κόσμο στους αγώνες. Εξακολουθούσε, δε, να ταξιδεύει μαζί με την Τορπέντο στα εκτός έδρας παιχνίδια και όταν εντοπίστηκε από τους φιλάθλους, άρχισαν τα πρώτα συνθήματα που απαιτούσαν την επιστροφή του.

Τον Οκτώβριο του 1964, σε ηλικία 27 ετών, η στάση του νέου προέδρου της χώρας, Λεονίντ Μπρέζνιεφ, άλλαξε και ο Στρέλτσοφ πήρε την άδεια να γυρίσει στην ενεργό δράση, λαμβάνοντας υποδοχή ήρωα. Από την πρώτη σεζόν κιόλας, κατάφερε να οδηγήσει την Τορπέντο στην κατάκτηση του πρωταθλήματος για πρώτη φορά από το 1960, παρότι είχε χάσει ορισμένη από τη δύναμη και την ελαστικότητά του. Με 12 γκολ σε 26 αγώνες, ήρθε 2ος στην ψηφοφορία για τον κορυφαίο Σοβιετικό ποδοσφαιριστή της χρονιάς πίσω από τον συμπαίκτη του Βαλερί Βορονίν.

Στις 16 Οκτωβρίου του 1966 πραγματοποίησε και την επάνοδό του στην εθνική ομάδα, σε ένα εντός έδρα φιλικό με την Τουρκία, ενώ σημείωσε το πρώτο γκολ στην επάνοδό του μία εβδομάδα αργότερα, στην ισοπαλία 2-2 με την Ανατολική Γερμανία. Η απουσία του τόσα χρόνια από τις αποστολές της ΕΣΣΔ έγινε άμεσα φανερή. Ο παγκόσμιος Τύπος υποστήριζε πως δύο ομάδες επλήγησαν πριν το Μουντιάλ του 1958: η Αγγλία λόγω της τραγωδίας του Μονάχου και η Σοβιετική Ενωση λόγω της απουσίας του Στρέλτσοφ. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι Σοβιετικοί έφτασαν μέχρι τα προημιτελικά του Μουντιάλ, όπου αντιμετώπισαν την οικοδέσποινα Σουηδία δίχως τους τιμωρημένους Στρέλτσοφ, Ογκόνκοφ και Τατούσιν και ηττήθηκαν 2-0. Την ίδια χώρα, τρία χρόνια νωρίτερα, την είχαν διαλύσει στην Στοκχόλμη με 6-0, στο ντεμπούτο του Στρέλτσοφ όπου είχε σημειώσει χατ-τρικ.

Το 1966 ο Στρέλτσοφ σημείωσε άλλα 12 γκολ στο πρωτάθλημα, ενώ η Τορπέντο έφτασε στον τελικό του κυπέλλου, όπου ηττήθηκε 2-0 από την Ντιναμό. Είχε ξαναβρεί τη θέση του στην εθνική ομάδα και σε διασυλλογικό επίπεδο κατάφερε να κατακτήσει τον τίτλο του κορυφαίου Σοβιετικού ποδοσφαιριστή του 1967 (παρότι σκόραρε μόλις 6 φορές στο πρωτάθλημα).

Την άνοιξη το 1968, στα προημιτελικά του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος και στην ήττα στο πρώτο ματς από την Ουγγαρία με 2-0 (4 Μαΐου), ο Στρέλτσοφ πραγματοποίησε την τελευταία εμφάνισή του με την ΕΣΣΔ, έχοντας σημειώσει 7 γκολ κατά τη δεύτερη θητεία του. Στον επαναληπτικό οι Σοβιετικοί νίκησαν 3-0 χωρίς τον Στρέλτσοφ και συνέχισαν στην τελική φάση δίχως τον γερασμένο, πλέον, επιθετικό, που ολοκλήρωσε τη διεθνή καριέρα με 38 αγώνες και 25 γκολ.

Στο πρωτάθλημα, η Τορπέντο κατέκτησε το κύπελλο επικρατώντας 1-0 της Παχτακόρ και ο Στρέλτσοφ διατήρησε τον τίτλο του Κορυφαίου Σοβιετικού Ποδοσφαιριστή της Χρονιάς, έχοντας καταρρίψει το προσωπικό ρεκόρ σκοραρίσματος με 21 γκολ στο πρωτάθλημα. Συνέχισε να αγωνίζεται με την Τορπέντο μέχρι το 1970 (δίχως να σκοράρει στα 23 παιχνίδια που έδωσε τα τελευταία 2 χρόνια), όταν και αποσύρθηκε από το ποδόσφαιρο σε ηλικία 33 ετών, με προσωπική επίδοση 222 παιχνίδια και 99 τέρματα (δεύτερος σκόρερ του συλλόγου, πίσω από τον Ιβάνοφ).

Ο θάνατος του Στρέλτσοφ και το μυστήριο της Λεμπέντεβα

Το τέλος της καριέρας του ως ποδοσφαιριστή διαδέχθηκε μία πολύ σύντομη ως προπονητής. Πήρε το πτυχίο από το Ινστιτούτο Φυσικής Διαπαιδαγώγησης χάρη σε μισθολογική ενίσχυση από την Τορπέντο, όπου επέστρεψε αναλαμβάνοντας τις “μικρά” τμήματα του συλλόγου. Είχε μία πολύ μικρή εμπειρία στον πάγκο της πρώτης ομάδας, προτού επιστρέψει το 1982 στα τμήματα νέων. Συχνά λάμβανε μέρος και σε αγώνες παλαιμάχων.

Το 1990 ο Στρέλτσοφ “έσβησε” από καρκίνο του λάρυγγα. Μέχρι τα βαθιά γεράματα αρνήθηκε πεισματικά να αποκαλύψει τι συνέβη εκείνο το βράδυ στην Ταρασόφκα. Λίγες στιγμές πριν αφήσει την τελευταία πνοή του, κάλεσε τη σύζυγο στο πλευρό του και της εξομολογήθηκε την αθωότητά του. Φημολογείται ότι κρατούσε το στόμα του κλειστό επί τόσες δεκαετίες διότι η σοβιετική κυβέρνηση απειλούσε πως θα σκότωνε τόσο τον ίδιο όσο και ολόκληρη την οικογένειά του εάν έλεγε ποτέ την αλήθεια για τη δίκη.

Μία δίκη που σύμφωνα με μαρτυρίες, η Λεμπέντεβα προσπάθησε να διακόψει κάποια στιγμή, λέγοντας ότι τον συγχωρεί, ωστόσο δεν τα κατάφερε. Επτά χρόνια μετά τον θάνατο του Στρέλτσοφ, μάλιστα, μία ανέκδοτη ιστορία αναφέρει ότι η (εξαφανισμένη μέχρι εκείνη τη στιγμή) Λεμπέντεβα εθεάθη την επομένη του μνημοσύνου του πάνω από τον τάφο του στη Μόσχα να αφήνει λουλούδια. Οσοι την εντόπισαν, ισχυρίζονται ότι ήταν δακρυσμένοι και ότι τράπηκε σε φυγή όταν τους είδε.

Οπως και να ‘χει, ακόμα και σήμερα όλοι στη Ρωσία υποστηρίζουν ότι έχουν δει 2 σούπερ σταρ στην ιστορία του αθλήματος στη χώρα, τον Λεβ Γιασίν και τον Εντουαρντ Στρέλτσοφ. Ακόμα και η πάσα με τακουνάκι έχει πάρει το όνομα του επιθετικού της Τορπέντο, όπως και το γήπεδο του συλλόγου από το 1996. Τρία χρόνια αργότερα, η Τορπέντο του αφιέρωσε ένα άγαλμα ακριβώς έξω από το γήπεδο, ενώ υπήρχε ήδη μία γλυπτό του μέσα στο στάδιο “Λουζνίκι” από το 1998.

Η ίδια η Ρωσική Ποδοσφαιρική Ενωση τον είχε αναγνωρίσει το 1997, όταν εισήγαγε τα βραβεία “Strelyets”, ως τις μέγιστες ατομικές τιμές στο ποδόσφαιρο της χώρας. Κάθε χρόνο μέχρι το 2003 (όταν και η διαδικασία διεκόπη) οι κορυφαίοι μάνατζερ και προπονητές από όλη τη χώρα ψήφιζαν για τον καλύτερο ποδοσφαιριστή σε κάθε θέση, καθώς και για τον καλύτερο προπονητή και οι νικητές λάμβαναν βραβείο με το όνομα του Στρέλτσοφ.

“Ο Στρέλτσοφ, θεωρώ, διαθέτει τεράστια συμβολική αξία. Θα έλεγα ότι αντιπροσωπεύει τίποτα λιγότερο από την ακηλίδωτη ψυχή του ρωσικού ποδοσφαίρου”, υπογραμμίζει ο Τζόναθαν Γουίλσον στο βιβλίο του “Behind The Curtain”. “Το αγόρι αυτό μας ήρθε από τη γη των θαυμάτων”, διατρανώνει ο Σοβιετικός ποδοσφαιρικός συγγραφέας, Αλεξάντερ Νίλιν…

Πηγή: Contra