Του Βασίλη Σαμπράκου
Όσοι βρίσκεται νόημα να διαβάζετε συχνά τα σημειώματά μου σε αυτό το blog έχετε αντιληφθεί την “ευαισθησία” που δείχνω στα θέματα σχετικά με την ανάπτυξη του ταλέντου και τη σχέση των παιδιών με τον αθλητισμό και ειδικά το ποδόσφαιρο. Στην υπόθεση του ποδοσφαίρου άλλωστε αντιλαμβάνομαι αυτή τη νοοτροπία ως τη μοναδική που δημιουργεί μια προοπτική ανάπτυξης και ευημερίας του επαγγλματικού ποδοσφαίρου στην Ελλάδα.
Την ίδια ώρα, με όσα ακούω και καταλαβαίνω μέσα από τη συναναστροφή με προπονητές που εργάζονται στην υποδομή και όσα έχω κατανοήσει μέσα από τη μελέτη και τα μαθήματα σχετικά με την ανίχνευση και την ανάπτυξη του ταλέντου φτάνω στο συμπέρασμα ότι για να αλλάξει η ποιότητα του “προϊόντος” που εμπορεύεται η ελληνική “βιοτεχνία” του ποδοσφαίρου στο επίπεδο των ακαδημιών πρέπει να αλλάξει νοοτροπία ο “καταναλωτής”, δηλαδή ο γονιός. Οι γονείς, δηλαδή αυτή με τη δύναμη του χρήματος που κινεί αυτή την αγορά είναι οι μόνοι που μπορούν να αλλάξουν αυτή την αγορά, όταν με το καλό αυτή λειτουργήσει ξανά (θα επανέλθω σε αυτή την πονεμένη ιστορία στο εγγύς μέλλον).
Πάνω σε αυτό το θέμα είχα μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση με έναν Έλληνα που μελετά πολυεπίπεδα την επιστήμη της ανάπτυξης του ταλέντου και της αθλητικής απόδοσης, στη Σκοτία. Έναν επιστήμονα με μεταπτυχιακές σπουδές στην βελτίωση της αθλητικής απόδοσης και διδακτορικό στην ανάπτυξη του ταλέντου, του οποίου το υπόβαθρο είναι ποδοσφαιρικό, δεδομένου ότι είναι απόφοιτος των ΤΕΦΑΑ με ειδικότητα στο ποδόσφαιρο, πήρε τα πρώτα διπλώματα της UEFA και έχει ήδη πίσω του έναν κύκλο εμπειρίας στην προπονητική στο επίπεδο των ακαδημιών.
Τα τελευταία τέσσερα χρόνια ο Γιώργος Ανδρόνικος ανήκει στο διδακτικό προσωπικό του Edinburgh Napier University. “Τα μαθήματα που διδάσκω είναι κυρίως αθλητική ψυχολογία, προπονητική, και στατιστική. Επίσης προσπαθώ να κάνω δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά και συμμετέχω σε επιδοτούμενες έρευνες, όπως για παράδειγμα η έρευνα που έχουμε επικεντρωθεί αυτή την περίοδο, η οποία αφορά στον ρόλο των γονέων στην ανάπτυξη ταλαντούχων αθλητών στην Σκοτία”.
Πώς έφτασε μέχρι εκεί; “Αφού τελείωσα τα ΤΕΦΑΑ με ειδικότητα ποδοσφαίρου και δούλεψα παράλληλα σαν προπονητής κολύμβησης, τεχνικής κολύμβησης, ποδοσφαίρου και σαν γυμναστής σε νηπιαγωγεία πήρα την απόφαση να πάω στο Εδιμβούργο. Εκεί ολοκλήρωσα το μεταπτυχιακό μου στο Edinburgh Napier University στην βελτίωση αθλητικής απόδοσης. Λίγο αργότερα κατάφερα να πάρω υποτροφία για τα δίδακτρα του διδακτορικού από το ίδιο πανεπιστήμιο και επικεντρώθηκα στην ανάπτυξη ταλέντων και πιο συγκεκριμένα στην μετάβαση στο επίπεδο ενηλίκων. Παράλληλα με τις σπουδές μου δούλευα σαν προπονητής ποδοσφαίρου σε διάφορες ηλικιακές ομάδες τόσο με αγόρια όσο και με κορίτσια. Ολοκλήρωσα το UEFA Β και θα είχα τελειώσει το UEFA Α αλλά λόγω COVID οι εξετάσεις έχουν αναβληθεί επ’ αόριστον. Από τις μεγαλύτερες χαρές μου ως προπονητής είναι οι δυο παίκτριές μου που επιλέχθηκαν για την εθνική Σκοτίας U16 και άλλες τρεις παίκτριές μου που πήραν υποτροφίες για κολέγια της Αμερικής”. Από αυτό, το τελευταίο, καταλαβαίνει κανείς και το όραμά του. “Το μεγαλύτερο μου όνειρο είναι να μπορέσω να βοηθήσω όσα περισσότερα παιδιά γίνεται στο μέλλον για αυτό και ασχολούμαι με τον τομέα της ανάπτυξης ταλέντων από το 2012”.
Ζήτησα από τον Γιώργο Ανδρόνικο να βάλει σε ένα σημείωμα τις βασικές σκέψεις του και τη νοοτροπία του σχετικά με αυτό το θέμα, της ανάπτυξης του ταλέντου. Ένας επιστήμονας που δεν θεωρητικολογεί, δεδομένης της περίπου 10ετούς εμπειρίας του στην εφαρμογή των θεωριών, δημιούργησε ένα σημείωμα το οποίο αντιλαμβάνομαι ως ωφέλιμο και χρήσιμο για τους γονείς, τους ποδοσφαιριστές και τους εκπαιδευτές, και γι’ αυτό το μοιράζομαι σήμερα μαζί σας:
Τι είναι το ταλέντο;
Όταν μιλάμε για ανάπτυξη ταλέντων η πρώτη ερώτηση που πρέπει να προσπαθήσουμε να απαντήσουμε είναι η εξής: τι είναι το ταλέντο; Υπάρχουν πολλοί ορισμοί και απόψεις για το συγκεκριμένο θέμα. Μια κοινώς αποδεκτή ερμηνεία είναι ότι το ταλέντο πρόκειται για τις φυσικές ικανότητες ενός αθλητή. Το επόμενο δίλλημα είναι εάν κάποιος ταλαντούχος γεννιέται με ταλέντο ή εάν κατά τη διάρκεια της εξέλιξής του εξελίσσει τις ικανότητες του και τις μετατρέπει σε ταλέντα; Ένα από τα πιο γνωστά θεωρητικά μοντέλα περιγράφει το ταλέντο ως φυσικές ικανότητες οι οποίες μετά την επιρροή διαφόρων παραγόντων όπως το περιβάλλον, οι προσωπικές δεξιότητες, η διαδικασία εξέλιξης αλλά και η τύχη μπορούν να τις μετατρέψουν σε δεξιότητες.
Ο μύθος των 10.000 ωρών
Πριν από 30 χρόνια περίπου παρουσιάστηκε μια θεωρία που έλεγε ότι εάν κάποιος κάνει 10.000 ώρες εξειδικευμένης προπόνησης μπορεί να γίνει expert στο άθλημα του. Αυτή η θεωρία καλώς η κακώς είναι ευρέως διαδεδομένη για αυτό και θα ήταν καλό πλέον να την απομυθοποιήσουμε σε ένα βαθμό. Εννοείται ότι χρειάζονται πολλά χρόνια προπόνησης και πολύ κόπος ώστε κάποιος αθλητής να φτάσει σε υψηλό επίπεδο. Παρ’ όλα αυτά εάν κάποιος κάνει εξειδικευμένη προπόνηση στα γκελάκια ή μόνο στο σουτ δεν θα μπορέσει ποτέ να αγωνιστεί στο ανώτερο επίπεδο. Για αυτό το λόγο η ολοκληρωμένη ανάπτυξη ενός αθλητή είναι πολύ σημαντική. Κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του ένας αθλητής θα χρειαστεί να περάσει από πολλά στάδια και μεταβάσεις με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και απαιτήσεις.
Η διαδικασία ανάπτυξης ενός ταλέντου
Υπάρχουν πολλά μονοπάτια που ένας αθλητής μπορεί να ακολουθήσει ώστε να φτάσει στο ανώτερο επίπεδο. Μέσα σε αυτά τα μονοπάτια εξέλιξης υπάρχουν όμως (συνήθως) 3 στάδια : έναρξη (initiation), ανάπτυξη (development) και τελειοποίηση (perfection). Το πρώτο στάδιο συμπεριλαμβάνει συνήθως περισσότερο ελεύθερο παιχνίδι και συμμέτοχή σε διάφορα αθλήματα (σε ηλικίες περίπου 5-12), το δεύτερο στάδιο συμπεριλαμβάνει ένα συνδυασμό ελευθέρου παιχνιδιού και εξειδικευμένης προπόνησης ενώ οι αθλητές επικεντρώνονται πλέον σε λιγότερα αθλήματα. Το τελευταίο στάδιο πλέον ο αθλητής επικεντρώνεται σε ένα άθλημα και ακολουθεί εξειδικευμένες προπονήσεις. Βεβαίως τα χαρακτηριστικά μπορούν να ποικίλουν λόγω ιδιαιτεροτήτων των αθλημάτων ή και ατομικών διαφορών στους αθλητές. Για το ποδόσφαιρο συγκεκριμένα έχει υποστηριχθεί ότι η ενασχόληση από μικρή ηλικία με συμμετοχή σε ελεύθερο παιχνίδι αλλά και σε εξιδεικευμένες προπονήσεις φαίνεται να είναι ο καλύτερος συνδυασμός. Συμπερασματικά δεν υπάρχει χρυσός κανόνας για την διαδικασία ανάπτυξης ενός ταλέντου αλλά όσο πιο ολοκληρωμένος είναι ένας αθλητής τόσο πιο πιθανό είναι να μπορέσει να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις που θα παρουσιαστούν.
Μεταβάσεις (transitions)
Αξίζει επίσης να αναλογιστούμε τις μεταβάσεις μεταξύ αυτών των τριών σταδίων αφού είναι και οι πιο δύσκολες περίοδοι στη καριέρα ενός αθλητή. Η πιο γνωστή αλλά και πιο δύσκολη είναι η μετάβαση στο επίπεδο ενηλίκων ή συγκεκριμένα στο ποδόσφαιρο η μετάβαση στην πρώτη ομάδα. Οι μεταβάσεις συμβαίνουν παράλληλα σε διάφορους τομείς των αθλητών όπως π.χ. εκπαίδευση, ψυχολογία, κοινωνική ζωή. Για παράδειγμα την περίοδο που ένας αθλητής αρχίζει να προπονείται/αγωνίζεται στην πρώτη ομάδα μπορεί να είναι η ίδια περίοδος που τελειώνει το σχολείο, αρχίζει να μένει μόνος του κτλ. Αυτές είναι και οι περίοδοι που ένα μεγάλο κομμάτι των αθλητών παρατούν την αθλητική τους καριέρα. Ο καλύτερος τρόπος για την προετοιμασία των αθλητών συνδέεται με την ανάπτυξη ψυχολογικών δεξιοτήτων ώστε να έχουν οι αθλητές τα απαραίτητα εφόδια για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις. Αυτό είναι και ένα κομμάτι που ίσως και να παραβλέπεται στον Ελληνικό αθλητισμό.
Πως μπορώ να εντοπίσω ένα ταλέντο (η ερώτηση του ενός εκατομμυρίου);
Είναι πολύ σημαντικό πριν αναλογιστούμε αυτήν την ερώτηση να καταλάβουμε την διαφορά μεταξύ αθλητικών επιδόσεων και των δυνατοτήτων ενός αθλητή για μελλοντική ανάπτυξη. Συνήθως οι scouters και όσοι επιλέγουν ταλέντα στηρίζονται σε επιδόσεις σε μικρή ηλικία ή σωματικά χαρακτηριστικά και φυσικές ικανότητες. Το πρόβλημα με αυτόν τον τρόπο επιλογής ταλέντων είναι ότι αγνοούμε την πολυπλοκότητα της διαδικασίας ανάπτυξης ενός ταλέντου. Πιο συγκεκριμένα οι αθλητικές επιδόσεις σε μικρές ηλικίες δεν συνδέονται με την μελλοντική εξέλιξη ενός αθλητή. Επίσης οι φυσικές επιδόσεις και τα σωματικά χαρακτηριστικά αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου με ποικίλους ρυθμούς. Αυτό λοιπόν καθιστά πάρα πολύ δύσκολο τον ακριβή εντοπισμό του ταλέντου που θα είναι επιτυχημένο στο μέλλον. Με άλλα λόγια η εξέλιξη των ταλέντων δεν είναι γραμμική και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες.
Relative Age Effect (RAE)
Ένα φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί σε όλα τα αθλήματα που έχουν ως βάση την δύναμη και τα σωματικά προσόντα όπως δηλαδή το ποδόσφαιρο είναι το RAE. Οι νέοι αθλητές που αγωνίζονται στο ίδιο χρονολογικό γκρουπ μπορεί να έχουν μέχρι και 12 μήνες ηλικιακή διαφορά με τους συμπαίχτες τους. Αυτές οι ηλικιακές διαφορές μπορούν να οδηγήσουν και σε ακόμα μεγαλύτερες αναπτυξιακές διαφορές μεταξύ των παιχτών. Αυτό με τη σειρά του μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές γνωστικές, σωματικές και συναισθηματικές διαφορές μεταξύ των αθλητών στο ίδιο χρονολογικό γκρουπ. Αυτό συμβαίνει διότι οι αθλητές ωριμάζουν και μεγαλώνουν με διαφορετικούς ρυθμούς και για αυτό το λόγο στοιχεία του ταλέντου μπορεί να χρειαστούν ακόμα και αρκετά χρόνια ώστε να έρθουν στην επιφάνεια. Έχουν προταθεί διάφορες λύσεις για αυτό το φαινόμενο με την πιο πρόσφατη (biobanding) να έχει κερδίσει το ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια. Το biobanding προτείνει την κατηγοριοποίηση των αθλητών βάσει την πραγματική βιολογική τους ηλικία. Το βασικότερο όμως όσο αφορά το φαινόμενο του RAE είναι η εκπαίδευση των προπονητών και των scouters. Μόνο με αυτό τον τρόπο θα μπορέσει να μειωθεί αυτό το πρόβλημα το οποίο στην ουσία δίνει πλεονέκτημα σε όσα παιδιά έχουν ωριμάσει πιο γρήγορα και αναγκάζει τα πιο ‘ντροπαλά’ παιδιά ή αλλιώς late developers να παρακολουθούν το παιχνίδι από τον πάγκο και να μην παίρνουν τις ευκαιρίες που τους αναλογούν. Τέτοια παιδιά ήταν ο Luka Modric, o Kevin de Βryune και υπάρχουν και πολλά ακόμα παραδείγματα.
Ψυχολογικά χαρακτηριστικά και ταλέντο
Έχει εντοπιστεί ότι υπάρχουν συγκεκριμένες στρατηγικές και εφαρμογή ψυχολογικών συμπεριφορών που βοηθούν τους αθλητές να εξελιχθούν όσο το δυνατόν περισσότερο από τις ευκαιρίες ανάπτυξης. Αυτά τα ψυχο-συμπεριφορικά χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν για παράδειγμα την αυτογνωσία, την ικανότητα να αντιμετωπίσεις την πίεση, την συγκέντρωση, την αφοσίωση, τον καθορισμό στόχων, νοερή απεικόνιση κτλ. Μπορεί πολλές από αυτές να είναι άγνωστες λέξεις αλλά δεν θα έπρεπε αφού μπορεί να διαφοροποιήσουν την εξέλιξη και το επίπεδο που μπορεί να φτάσει ένας ταλαντούχος αθλητής. Το θετικό είναι ότι όλες αυτές οι τεχνικές μπορούν να διδαχθούν και να βελτιωθούν ώστε οι αθλητές να επωφεληθούν από αυτές. Μια από τις αγαπημένες μου έρευνες έγινε σε μια από τις αγαπημένες μου ομάδες τον Ajax της δεκαετίας του ’90. Ο ερευνητής τότε προσπάθησε να προβλέψει την εξέλιξη των νεαρών παιχτών βάσει διαφόρων παραγόντων. Το ενδιαφέρον είναι ότι είχε μεγάλη επιτυχία στις προβλέψεις του και οι βασικές διαφορές μεταξύ των πετυχημένων ποδοσφαιριστών και αυτών που δεν είχαν την ανάλογη εξέλιξη ήταν ψυχολογικά χαρακτηριστικά σαν τα παραπάνω.
Περιβάλλον ανάπτυξης ταλέντων
Το κομμάτι του παζλ που ενώνει όλα τα προηγούμενα είναι το περιβάλλον ανάπτυξης των ταλέντων. Επιτυχημένα περιβάλλοντα έχουν μελετηθεί και έχουν εντοπιστεί κοινά στοιχεία ακόμα και σε διαφορετικά αθλήματα ή χώρες. Αυτά τα στοιχεία είναι τα παρακάτω: μακροπρόθεσμοι στόχοι και μέθοδοι, συνδεδεμένα μηνύματα και υποστήριξη, έμφαση στην κατάλληλη ανάπτυξη και όχι στις πρώιμες επιτυχίες, εξατομικευμένη και συνεχής ανάπτυξη, σφαιρική και συστηματική ανάπτυξη. Με απλά λόγια η επικέντρωση στις νίκες στην μικρή ηλικία δεν είναι χαρακτηριστικό επιτυχημένων ακαδημιών. Επίσης η έμφαση στην μακροπρόθεσμη ανάπτυξη με ταυτόχρονη υποστήριξη αποτελούν πυλώνες των πιο διάσημων και επιτυχημένων ακαδημιών όπως του Ajax και της Benfica.
Εν κατακλείδι
Εν κατακλείδι η ανάπτυξη ενός ταλέντου είναι μια πολύπλοκη διαδικασία και όσο αφήνουμε τα πράγματα στην τύχη δυστυχώς θα μένουμε πίσω. Πλέον δεν μπορούμε να στηριχτούμε στο αν ‘κόβει’ το μάτι κάποιου ή σε εμπειρικούς προπονητές ή σε παράγοντες δεν τους ενδιαφέρει η μακροχρόνια ανάπτυξη των παιδιών. Τα καλά νέα κατά την γνώμη μου είναι ότι μπορούμε να απαιτήσουμε την αλλαγή ο κάθε ένας από εμάς που πληρώνει από το υστέρημα του για να πάει το παιδί του σε κάποιο σύλλογο. Ο κάθε ένας λοιπόν έχει τουλάχιστον το δικαίωμα να ζητήσει προπονητές με πτυχία, ένα οργανωμένο πλάνο ανάπτυξης, εξειδικευμένη υποστήριξη από διαφορετικές ειδικότητες. Όλα αυτά γιατί; Γιατί στο τέλος της ημέρας πρέπει να θυμόμαστε ότι ένα παιδί κάνει σπορ για να εξελιχθεί και να αναπτυχθεί μέσα από τα σπορ. Αντικειμενικά οι πιθανότητες ένα παιδί να βγάλει το ψωμί του από τα σπορ είναι πολύ μικρές. Σε καμία περίπτωση μην σταματάτε να ονειρεύεστε αλλά ταυτόχρονα να θυμάστε ότι το πιο βασικό συστατικό στην ανάπτυξη ταλέντων είναι η δημιουργία ενός περιβάλλοντος έτσι ώστε τα παιδιά να μπορούν να μάθουν, να εξελιχθούν και πιθανόν να αποτύχουν αλλά με έναν υγιή τρόπο”.
Χαίρομαι τόσο πολύ που υπάρχουν πλέον Έλληνες που κουβαλούν την γνώση, τις ιδέες, τη νοοτροπία και τις παραστάσεις αυτές, κι ας ζουν μακριά από εδώ, κι ας λειτουργούν μακριά από εδώ. Κάθε ένας νέος επιστήμονας που ανακαλύπτω στο ποδόσφαιρο μου γεννά μια παραπάνω ελπίδα ότι κάποτε η Ελλάδα θα βάλει μυαλό, θα συγκεντρώσει τους Ανδρόνικους εδώ και θα τους επιτρέψει να λειτουργήσουν ελεύθερα και να δημιουργήσουν τις ακαδημίες του μέλλοντος. Αλλά, το ξαναλέω, για να αλλάξει το προϊόν πρέπει να το απαιτήσουμε όλοι εμείς με τη στάση μας. Και κυρίως αυτοί που πληρώνουν, ως καταναλωτές του προϊόντος: οι γονείς.
Πηγή: Gazzetta
